Trường hợp nào phải hòa giải khi ly hôn?

Ly hôn là một quyết định quan trọng, làm chấm dứt quan hệ hôn nhân, kể từ đó đường ai nấy đi. Nhiều khi quyết định ly hôn được đưa ra chóng vánh, có thể trong lúc cả hai bên còn đang nóng giận, chưa ngồi lại với nhau làm rõ vấn đề. Do vậy pháp luật khuyến khích và cũng đưa ra quy định về việc hòa giải khi ly hôn. Theo đó, có trường hợp ly hôn bắt buộc phải thông qua hòa giải những cũng có trường hợp ly hôn không phải hòa giải hoặc không thể hòa giải.

1. Hòa giải là gì?

Hòa giải là một biện pháp truyền thống để giải quyết các tranh chấp trong đời sống xã hội, dù quan niệm về hòa giải còn nhiều vấn đề chưa thống nhất, nhưng có thể hiều: Hòa giải là phương thức để các bên tự nguyện thương lượng với nhau dưới sự hướng dẫn, giúp đỡ, tạo điều kiện của bên thứ ba trung gian để đạt được thỏa thuận và giải quyết tranh chấp, chấm dứt hoàn toàn hoặc một phần những xung đột, bất đồng với nhau.

Có nhiều hình thức hòa giải khác nhau và thường được chia thành hòa giải trong tố tụng và hòa giải ngoài tố tụng.

- Hòa giải trong tố tụng là hòa giải do cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện trong quá trình giải quyết vụ việc theo thẩm quyền và tuân theo thủ tục tố tụng.

Luật hòa giải, đối thoại tại Tòa án số 58/2020/QH14 định nghĩa tại khoản 2 Điều 2:

“Điều 2. Giải thích từ ngữ

...

2. Hòa giải tại Tòa án là hoạt động hòa giải do Hòa giải viên tiến hành trước khi Tòa án thụ lý vụ việc dân sự, nhằm hỗ trợ các bên tham gia hòa giải thỏa thuận giải quyết vụ việc dân sự theo quy định của Luật này.”

Luật hòa giải, đối thoại tại Tòa án cũng quy định:

Điều 10. Hòa giải trong tố tụng dân sự

Tòa án có trách nhiệm tiến hành hòa giải và tạo điều kiện thuận lợi để các đương sự thỏa thuận với nhau về việc giải quyết vụ việc dân sự theo quy định của Bộ luật này.

- Hòa giải ngoài tố tụng là hòa giải là hòa giải do các cơ quan, tổ chức, cá nhân khác tiến hành và không tuân theo thủ tục tố tụng, trong đó phổ biến nhất là hòa giải ở cơ sở và mới xuất hiện gần đây có thêm hòa giải, đối thoại tại Tòa án thực hiện theo Luật hòa giải, đối thoại tại Tòa án năm 2020.

Về nguyên tắc cần tuân thủ khi tiến hành hòa giải, Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 quy định:

“Điều 205. Nguyên tắc tiến hành hòa giải

1. Trong thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án, Tòa án tiến hành hòa giải để các đương sự thỏa thuận với nhau về việc giải quyết vụ án, trừ những vụ án không được hòa giải hoặc không tiến hành hòa giải được quy định tại Điều 206 và Điều 207 của Bộ luật này hoặc vụ án được giải quyết theo thủ tục rút gọn.

2. Việc hòa giải được tiến hành theo các nguyên tắc sau đây:

a) Tôn trọng sự tự nguyện thỏa thuận của các đương sự, không được dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực, bắt buộc các đương sự phải thỏa thuận không phù hợp với ý chí của mình;

b) Nội dung thỏa thuận giữa các đương sự không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.”

2. Trường hợp bắt buộc hòa giải khi ly hôn

Luật hôn nhân và gia đình quy đình về hòa giải khi ly hôn tại Điều 52 và Điều 54 như sau:

“Điều 52. Khuyến khích hòa giải ở cơ sở

Nhà nước và xã hội khuyến khích việc hòa giải ở cơ sở khi vợ, chồng có yêu cầu ly hôn. Việc hòa giải được thực hiện theo quy định của pháp luật về hòa giải ở cơ sở.”

“Điều 54. Hòa giải tại Tòa án

Sau khi đã thụ lý đơn yêu cầu ly hôn, Tòa án tiến hành hòa giải theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự.”

Nhiều trường hợp, thông qua hòa giải, hai bên vợ chồng hiểu ra vấn đề và rút đơn ly hôn. Khi đó hòa giải được coi là hòa giải thành. Hòa giải thành là thông qua hòa giải, các bên tham gia hòa giải tự nguyện thỏa thuận về việc giải quyết toàn bộ hoặc một phần vụ việc dân sự mà phần này không liên quan đến những phần khác của vụ việc dân sự đó.

3. Trường hợp không phải hòa giải khi ly hôn

Điều 207 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 quy định như sau:

“Điều 207. Những vụ án dân sự không tiến hành hòa giải được

1. Bị đơn, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đã được Tòa án triệu tập hợp lệ lần thứ hai mà vẫn cố tình vắng mặt.

2. Đương sự không thể tham gia hòa giải được vì có lý do chính đáng.

3. Đương sự là vợ hoặc chồng trong vụ án ly hôn là người mất năng lực hành vi dân sự.

4. Một trong các đương sự đề nghị không tiến hành hòa giải.”

Trong khi đó, Điều 19 Luật hòa giải, đối thoại tại Tòa án năm 2020 cũng nêu các trường hợp không tiến hành hòa giải, đối thoại tại Tòa án như sau:

“Điều 19. Những trường hợp không tiến hành hòa giải, đối thoại tại Tòa án

...

3. Người khởi kiện, người yêu cầu, người bị kiện, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đã được mời tham gia hòa giải, đối thoại hợp lệ lần thứ hai mà vẫn vắng mặt không vì sự kiện bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan hoặc không thể tham gia hòa giải, đối thoại được vì có lý do chính đáng.

4. Một bên vợ hoặc chồng trong tranh chấp ly hôn là người mất năng lực hành vi dân sự.

5. Một trong các bên đề nghị không tiến hành hòa giải, đối thoại.

6. Một trong các bên yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Tố tụng hành chính.

7. Trường hợp khác theo quy định của pháp luật.”

Như vậy, những trường hợp ly hôn mà Tòa án không tiến hành hòa giải được bao gồm:

- Bị đơn, người có quyền lợi; nghĩa vụ liên quan đã được Tòa án triệu tập hợp lệ lần thứ hai mà cố tình vắng mặt.

- Đương sự không thể tham gia hòa giải được vì có lý do chính đáng.

- Đương sự là vợ hoặc chồng trong vụ án ly hôn là người mất năng lực hành vi dân sự.

- Một trong các đương sự đề nghị không tiến hành hòa giải.

Luật Hoàng Anh