Trách nhiệm của cơ quan nhà nước trong hoạt động tương trợ tư pháp (phần 1)

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế diễn ra mạnh mã và rộng khắp trên thế giới, nhiều vụ việc dân sự, kinh tế, thương mại, hình sự, hành chính có yếu tố nước ngoài phát ính. Khi có quan có thẩm quyền của một nước giải quyết các vụ việc này không chỉ căn cứ bào pháp luật quốc giam không thể tự mình thực hiện toàn bộ hoạt động tố tụng mà còn cần sự hỗ trợ, phỗi hợp của cơ quan có thẩm quyền nước ngoài trong quá trình tiến hành một số hành vi tố tụng vượt ngoài lãnh thổ thông qua hoạt động tương trợ tư pháp. Tương trợ tư pháp là đòi hỏi tất yếu, khách quan của sự phát triển ngày càng mạnh mẽ về nhiều mặt trong quan hệ giữa các quốc gia. Nó bảo đảm cho việc xét xử, thi hành án đươc thực hiện một cách hiệu quả từ đó giúp bảo vệ kịp thời quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân. Nhằm đảo bảo hoạt động tương trọ tư pháp diễn ra hiệu quả, pháp luật hiện hành cũng đã quy định cụ thể về trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong hoạt động tương trợ tư pháp. Bài viết sau đây của Luật Hoàng Anh sẽ trình bày về vấn đề này.

Tương trợ tư pháp là gì?

Trên cơ sở quy định pháp luật trong nước, các Điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký kết và thực tiện tương trợ tư pháp với các nước có thể thấy tương trợ tư pháp tại Việt Nam được hiểu như sau:

Tương trợ tư pháp là việc các cơ quan nhà nước có thẩm quyền của các nước khác nhau trợ giúp lẫn nhau thực hiện các hành vi tố tụng tư pháp riêng bệt theo những trình tự, thủ tục, thể thức nhất định để thi hành pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà nước, của cơ quan, cá nhân mỗi nước trên lãnh thổ của nhau, thúc đầy phát triển, quan hệ hợp tác quốc tế.

Trách nhiệm của Chính phủ trong hoạt động tương trợ tư pháp

Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền hành pháp, là cơ quan chấp hành của Quốc hội. Trong hoạt động tương trợ tư pháp, trách nhiệm của Chính phủ bao gồm:

 - Thống nhất quản lý nhà nước về hoạt động tương trợ tư pháp.

- Chỉ đạo các cơ quan của Chính phủ trong hoạt động tương trợ tư pháp; phối hợp với Tòa án nhân dân tối cao và Viện kiểm sát nhân dân tối cao trong hoạt động tương trợ tư pháp.

- Hằng năm báo cáo Quốc hội về hoạt động tương trợ tư pháp.

Trách nhiệm của Bộ Tư pháp

Bộ Tư pháp là cơ quan của Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện chức năng quản lý nhà nước về: công tác xây dựng và thi hành pháp luật; kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật; phổ biến, giáo dục pháp luật; thi hành án dân sự; hành chính tư pháp; bổ trợ tư pháp và các công tác tư pháp khác trong phạm vi cả nước; quản lý nhà nước các dịch vụ công trong các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Bộ.

Đối với hoạt động tương trợ tư pháp, trách nhiệm của Bộ tư pháp được quy định bao gồm:

- Giúp Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về hoạt động tương trợ tư pháp.

- Tiếp nhận, chuyển giao, theo dõi, đôn đốc việc thực hiện các ủy thác tư pháp về dân sự.

- Trao đổi thông tin về pháp luật và thực tiễn tương trợ tư pháp với cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài theo quy định của điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

 - Đề xuất việc ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế về tương trợ tư pháp; kiến nghị sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện pháp luật Việt Nam về tương trợ tư pháp.

- Hằng năm báo cáo Chính phủ về hoạt động tương trợ tư pháp

Trách nhiệm của Tòa án nhân dân tối cao

Tòa án nhân dân tối cao là cơ quan xét xử cao nhất của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Đối với hoạt động tương trợ tư pháp, pháp luật quy định trách nhiệm của Tòa án nhân dân tối cao như sau:

- Hướng dẫn Tòa án nhân dân các cấp thực hiện tương trợ tư pháp.

- Xem xét, quyết định các vụ việc về dẫn độ, chuyển giao người đang chấp hành hình phạt tù theo thẩm quyền.

- Định kỳ sáu tháng và hằng năm thông báo với Bộ Tư pháp tình hình thực hiện tương trợ tư pháp thuộc thẩm quyền.

Trách nhiệm của Viện kiểm sát nhân dân tối cao

Viện kiểm sát nhân dân tối cao là cấp cao nhất trong hệ thống Viện kiểm sát nhân dân của Việt Nam. Trong hoạt động tương trợ tư pháp, có thể thấy Viện kiểm sát nhân dân đóng vai trò rất quan trọng, là cầu nối để thực hiện tương trợ tư pháp giữa Việt Nam và nước ngoài. Trách nhiệm của Viện kiểm sát nhân dân tối cao trong hoạt động tương trợ tư pháp được quy định cụ thể tại Điều 64 Luật Tương trợ tư pháp 2007 như  sau:

- Tiếp nhận, chuyển giao, theo dõi, đôn đốc việc thực hiện các ủy thác tư pháp về hình sự ; xem xét, quyết định việc thực hiện và yêu cầu Viện kiểm sát nhân dân hoặc cơ quan điều tra có thẩm quyền thực hiện ủy thác tư pháp về hình sự; từ chối hoặc hoãn thực hiện ủy thác tư pháp về hình sự theo thẩm quyền.

- Thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tương trợ tư pháp theo thẩm quyền.

- Hướng dẫn Viện kiểm sát nhân dân các cấp thực hiện tương trợ tư pháp về hình sự.

- Đề xuất việc ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế về tương trợ tư pháp; kiến nghị sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện pháp luật Việt Nam về tương trợ tư pháp.

- Định kỳ sáu tháng và hằng năm thông báo với Bộ Tư pháp tình hình thực hiện ủy thác tư pháp về hình sự.

Trách nhiệm của Bộ Công an

Bộ Công an là cơ quan công quyền trực thuộc Chính phủ Việt Nam, thực hiện chức năng quản lý nhà nước về an ninh trật tự, an toàn xã hội; phản gián; điều tra phòng chống tội phạm; phòng cháy chữa cháy và cứu hộ; thi hành án hình sự, thi hành án không phải phạt tù, tạm giữ, tạm giam; bảo vệ, hỗ trợ tư pháp; quản lý nhà nước các dịch vụ công trong ngành, lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Bộ.

Đối với hoạt động tương trợ tư pháp, trách nhiệm của Bộ Công An được quy định như sau:

- Tiếp nhận, chuyển giao, xem xét, giải quyết các yêu cầu của nước ngoài về dẫn độ, chuyển giao người đang chấp hành hình phạt tù; xem xét và chuyển hồ sơ cho Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân và thực hiện hoạt động tương trợ tư pháp theo thẩm quyền.

- Đề xuất việc ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế về dẫn độ và chuyển giao người đang chấp hành hình phạt tù; kiến nghị sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện pháp luật Việt Nam về tương trợ tư pháp.

- Định kỳ sáu tháng và hằng năm thông báo với Bộ Tư pháp tình hình thực hiện yêu cầu dẫn độ và chuyển giao người đang chấp hành hình phạt tù.

Trách nhiệm của Bộ Ngoại giao

Bộ Ngoại giao là cơ quan của Chính phủ thực hiện chức năng quản lý nhà nước về đối ngoại, bởi vậy mà cơ quan này cũng đóng vai trò hết sức quan trọng trong hoạt động tương trợ tư pháp. Điều 66 Luật tương trợ tư pháp 2007 quy định về trách nhiệm của Bộ Ngoại giao như sau:

- Chủ trì phối hợp với các bộ, ngành có liên quan xem xét, quyết định áp dụng nguyên tắc có đi có lại trong quan hệ tương trợ tư pháp với nước hữu quan.

- Đề xuất việc ký kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế về tương trợ tư pháp; kiến nghị sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện pháp luật Việt Nam về tương trợ tư pháp.

- Định kỳ sáu tháng và hằng năm thông báo với Bộ Tư pháp tình hình áp dụng nguyên tắc có đi có lại trong quan hệ tương trợ tư pháp với nước hữu quan. 

Trách nhiệm của cơ quan nhà nước trong hoạt động tương trợ tư pháp (phần 2)