Quyền, nghĩa vụ đăng ký hộ tịch của cá nhân được quy định như thế nào?

Hộ tịch là vấn đề pháp lý quen thuộc đối với mỗi cá nhân để chỉ những quyền lợi cơ bản cũng như các sự kiện hợp pháp của công dân. Việc đăng ký hộ tịch được xác định là nhiệm vụ quan trọng của các cấp chính quyền nhằm theo dõi được thực trạng và biến động về hộ tịch, đồng thời kịp thời bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các cá nhân, gia đình. Sau đây,  Luật Hoàng Anh sẽ trình bày về quyền và nghĩa vụ đăng ký hộ tịch của cá nhân.

Khái quát chung

Hộ tịch là những sự kiện cơ bản xác định tình trạng nhân thân của một người từ khi sinh ra đến khi chết như họ, tên, cha, mẹ, sinh, tử, kết hôn, ly hôn, xác định thành phần dân tộc, quốc tịch….

Đăng ký hộ tịch là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác nhận hoặc ghi vào Sổ hộ tịch các sự kiện hộ tịch của cá nhân, tạo cơ sở pháp lý để Nhà nước bảo hộ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, thực hiện quản lý về dân cư.

Quyền, nghĩa vụ đăng ký hộ tịch của cá nhân

Căn cứ theo Điều 6 Luật Hộ tịch 2014 quy định quyền, nghĩa vụ đăng ký hộ tịch của cá nhân như sau:

Thứ nhất: Công dân Việt Nam, người không quốc tịch thường trú tại Việt Nam có quyền, nghĩa vụ đăng ký hộ tịch.

Quy định này cũng được áp dụng đối với công dân nước ngoài thường trú tại Việt Nam, trừ trường hợp điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên có quy định khác.

Điều ước quốc tế là thoả thuận quốc tế được ký kết bằng văn bản giữa các quốc gia và các chủ thể luật quốc tế và được luật quốc tế điều chỉnh, không phụ thuộc vào việc thoả thuận đó được ghi nhận trong một văn kiện duy nhất hay hai hoặc nhiều văn kiện có quan hê với nhau, cũng như không phụ thuộc vào tên gọi cụ thể của những văn kiện đó. Theo đó, quyền và nghĩa vụ đăng ký hộ tịch được áp dụng đối với cả công dân nước ngoài thường trú tại Việt Nam trong trường hợp điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên quy định khác.

Thứ hai: Trường hợp kết hôn, nhận cha, mẹ, con thì các bên phải trực tiếp thực hiện tại cơ quan đăng ký hộ tịch.

Đối với các việc đăng ký hộ tịch khác hoặc cấp bản sao trích lục hộ tịch thì người có yêu cầu trực tiếp hoặc ủy quyền cho người khác thực hiện. Bộ trưởng Bộ Tư pháp quy định chi tiết việc ủy quyền.

Ví dụ như: Việc kết hôn tiến hành phải do 2 người nam, nữ muốn kết hôn trực tiếp đến thực hiện tại Uỷ ban nhân dân cấp xã mà không được ủy quyền cho ai thực hiện ( kết hôn có yếu tố nước ngoài thì thực hiện tại cấp huyện ( quận )

Bản sao trích lục hộ tịch là văn bản do cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp theo yêu cầu của cá nhân sau khi người đó đã đăng ký hộ tịch và được cấp trích lục hộ tịch. Ngoài kết hôn, nhận cha, mẹ, con các bên phải thực hiện trực tiếp thì các việc đăng ký hộ tịch khác hoặc cấp bản sao trích lục hộ tịch thì có thể thực hiện theo người có yêu cầu trực tiếp hoặc ủy quyền. Bộ trưởng Bộ Tư pháp là thành viên Chính phủ đứng đầu Bộ Tư pháp chịu trách nhiệm quản lý trong lĩnh vực tư pháp quy định chi tiết việc ủy quyền.

Việc ủy quyền đăng ký hộ tịch được hướng dẫn bởi Điều 2 Thông tư 04/2020/TT-BTP của Bộ Tư pháp quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Hộ tịch và Nghị định số 123/2015/ NĐ-CP ngày 15 tháng 11 năm 2015 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Hộ tịch.

Thứ ba: Người chưa thành niên, người đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự yêu cầu đăng ký hộ tịch hoặc cấp bản sao trích lục hộ tịch thông qua người đại diện theo pháp luật.

Hệ thống pháp luật chưa có khái niệm rõ ràng về người chưa thành niên. Tuy nhiên có thể hiểu người chưa thành niên là người chưa đủ 18 tuổi bởi vì ở độ tuổi này chưa phát triển hoàn toàn về nhận thức hoặc nhân cách nên chưa có đầy đủ các quyền và nghĩa vụ của một công dân nhất định.

Người đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự là người từ đủ 18 tuổi trở lên, do bị bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi thì theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, Tòa án ra quyết định tuyên bố người này là người mất năng lực hành vi dân sự trên cơ sở kết luận giám định pháp y tâm thần.

Người đại diện theo pháp luật là người đại diện do pháp luật quy định hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định mà không phải do các bên thoả thuận.

Như vậy việc đăng ký hộ tịch hoặc cấp bản sao trích lục hộ tịch của người chưa thành niên, người đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự phải thông qua người đại diện theo pháp luật.

Xem thêm: Tổng hợp các bài viết về Luật Hộ tịch

Luật Hoàng Anh