Bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra?

1.Căn cứ pháp lý

Trong đời sống luôn tồn tại những vật tiềm ẩn khả năng gây thiệt hại cho thế giới vật chất xung quanh mà bản thân con người khó có thể kiểm soát. Bản thân vật có nguồn nguy hiểm cao độ này có thể tạo ra mối nguy hiểm cho những người xung quanh, và gây nên thiệt hại nằm ngoài ý chí của chủ sở hữu. Theo đó, khi những vật này gây ra thiệt hại, thì trách nhiệm bồi thường phải được xác định theo quy định của pháp luật. Điều 601 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra như sau:

“Điều 601. Bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra
1. Nguồn nguy hiểm cao độ bao gồm phương tiện giao thông vận tải cơ giới, hệ thống tải điện, nhà máy công nghiệp đang hoạt động, vũ khí, chất nổ, chất cháy, chất độc, chất phóng xạ, thú dữ và các nguồn nguy hiểm cao độ khác do pháp luật quy định.
Chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ phải vận hành, sử dụng, bảo quản, trông giữ, vận chuyển nguồn nguy hiểm cao độ theo đúng quy định của pháp luật.
2. Chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ phải bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra; nếu chủ sở hữu đã giao cho người khác chiếm hữu, sử dụng thì người này phải bồi thường, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
3. Chủ sở hữu, người chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ phải bồi thường thiệt hại cả khi không có lỗi, trừ trường hợp sau đây:
a) Thiệt hại xảy ra hoàn toàn do lỗi cố ý của người bị thiệt hại;
b) Thiệt hại xảy ra trong trường hợp bất khả kháng hoặc tình thế cấp thiết, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.
4. Trường hợp nguồn nguy hiểm cao độ bị chiếm hữu, sử dụng trái pháp luật thì người đang chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ trái pháp luật phải bồi thường thiệt hại.
Khi chủ sở hữu, người chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ có lỗi trong việc để nguồn nguy hiểm cao độ bị chiếm hữu, sử dụng trái pháp luật thì phải liên đới bồi thường thiệt hại”

2.Nội dung

2.1.Đối tượng có nguồn nguy hiểm cao độ gây ra

Pháp luật không đưa ra khái niệm cụ thể về thế nào là nguồn nguy hiểm cao độ, mà chỉ liệt kê ra những đối tượng tiềm ẩn nguồn nguy hiểm cao độ. Theo đó, những đối tượng tiềm ẩn nguồn nguy hiểm cao độ gồm:
-Phương tiện giao thông vận tải cơ giới. Hiện nay không có khái niệm cụ thể nào về phương tiện giao thông vận tải cơ giới. Tuy nhiên, dựa và các đặc điểm chung và quy định của Luật giao thông đường bộ, có thể hiểu, phương tiện vận giao thông vận tải cơ giới là các phương tiện vận tải đường sắt, đường bộ, đường hàng không. Luật giao thông đường bộ quy định phương tiện giao thông vận tải cơ giới đường bộ bao gồm: xe ô tô, máy kéo, xe mô tô hai bánh, ba bánh, xe gắn máy và các loại xe tương tự kể cả xe cơ giới dành cho người khuyết tật… Theo đó, phương tiện vận tải cơ giới có đặc điểm, là một phương tiện vận hành bằng động cơ, có khả năng gây nguy hiểm cao cho những người xung quanh; và để được phép sử dụng, đòi hỏi phải có các điều kiện về người điều khiển, về an toàn kỹ thuật, tiêu chuẩn chất lượng…Tuy nhiên, không phải phương tiện giao thông cơ giới nào cũng tiềm ẩn nguồn nguy hiểm cao độ
- Hệ thống dẫn điện. Hệ thống dẫn điện được hiểu là dụng cụ dùng để truyền dẫn điện như: mô tơ, dây truyền dẫn điện, máy phát điện,…
-Nhà máy công nghiệp bao gồm các nhà máy công nghiệp nặng, công nghiệp nhẹ,….sản xuất hàng hóa.
-Vũ khí bao gồm: vũ khí quân dụng như: súng cầm tay hạng nhỏ, súng đại liên, súng cối, bom, mìn, lựu đạn,…;súng săn; vũ khí thô sơ như dao, kiếm,…vũ khí thể thao và các loại vũ khí khác có tính năng tương tự. 
-Chất cháy, nổ là các chất có đặc đính tự bốc cháy khi tiếp xúc với oxy trong không khí, nước hoặc dưới tác động của các yếu tố như nhiệt độ. Chất cháy, nổ tổn tại dưới nhiều dạng khác nhau như dạng lỏng, dạng khí, dạng rắn,…Ví dụ: xăng dầu, diêm, pháo,…
-Chất độc là những chất có tính độc hại cao, gây nguy hiểm đến tính mạng, sức khỏe không chỉ của con người mà cả động  vật, cũng như với môi trường xung quanh. Ví dụ: thủy ngân, kali xyanua, kẽm phốt pho,…
-Chất phóng xạ thường tồn tại trong các vũ khí hạt nhân, là nhân tố có tính sát thương cực mạnh. Với khả năng phát ra những chùm tia phóng xạ gây bệnh hoặc nhiễm xạ với người, động vật, môi trường sống. Chất phóng xạ tồn tại dưới thể rắn, lỏng hoặc khí.
-Thú dữ là động vật có thể tấn công và làm hại đến con người như hổ, báo, sư tử,…
Như vậy, nguồn nguy hiểm cao độ tồn tại xung quanh cuộc sống của chúng ta, xuất phát từ khả năng gây thiệt hại cho con người mà pháp luật yêu cầu chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ phải vận hành, sử dụng, bảo quản, trông giữ, vận chuyển nguồn nguy hiểm cao độ theo đúng quy định của pháp luật. Đối với mỗi nguồn nguy hiểm cao độ đều có cách sử dụng, bảo quản riêng, do đó, chủ sở hữu phải đặc biệt lưu ý để không gây hại đến đời sống xung quanh. 

2.2. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại

Theo quy định chung của pháp luật về các chủ thể có quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản thì khi nguồn nguy hiểm cao độ gây thiệt hại, các chủ thể sau phải chịu trách nhiệm bồi thường:
-Chủ sở hữu. Chủ sở hữu là người có đầy đủ các quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản thuộc sở hữu của mình. Chủ sở hữu có quyền khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản, nên đồng thời khi tài sản gây ra thiệt hại thì chủ sở hữu cũng phải chịu trách nhiệm. Như vậy, trách nhiệm bồi thường thiệt hại của chủ sở hữu không dựa vào việc chủ sở hữu có lỗi hay không trong việc quản lý, sử dụng, vận chuyển nguồn nguy hiểm cao độ. Mà trách nhiệm dựa vào việc chủ sở hữu được hưởng lợi ích từ tài sản. Trong một số trường hợp, chủ sở hữu mặc dù không trực tiếp sử dụng, chiếm hữu tài sản nhưng vẫn phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại như: chủ sở hữu giao tài sản cho người khác chiếm hữu, sử dụng vì lợi ích của mình; cho thuê và thỏa thuận về việc chủ sở hữu chịu trách nhiệm với thiệt hại mà nguồn nguy hiểm cao độ gây ra;…
-Người chiếm hữu, sử dụng. Người chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ là người được chủ sở hữu chuyển giao quyền thông qua một giao dịch dân sự, hoặc được trao cho thông qua quyết định của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền,…Cũng như chủ sở hữu, người chiếm hữu, sử dụng tài sản phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại kể cả trong trường hợp họ có lỗi hay không trong việc nguồn nguy hiểm cao độ gây thiệt hại cho người khác. Tuy nhiên, trách nhiệm bồi thường của người chiếm hữu, sử dụng tài sản có chứa nguồn nguy hiểm cao độ còn phụ thuộc vào thỏa thuận giữ họ và chủ sở hữu.
-Người chiếm hữu, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ trái pháp luật. Chiếm hữu, sử dụng trái pháp luật là những trường hợp chủ thể có được tài sản không thông qua chuyển giao hợp pháp và không thuộc các trường hợp chiếm hữu khác theo quy định pháp luật. Khi nguồn nguy hiểm cao độ gây thiệt hại, với tư cách là người chiếm hữu, sử dụng tài sản đồng thời còn vi phạm quyền chiếm hữu, sử dụng tài sản nên họ phải chịu toàn bộ trách nhiệm. Đối với người chiếm hữu, sử dụng hợp pháp tài sản họ có thể được miễn trừ trách nhiệm bồi thường, hoặc thỏa thuận với chủ sở hữu về việc không phải bồi thường hoặc giảm mức bồi thường. Tuy nhiên, người chiếm hữu, sử dụng trái pháp luật thì không có quyền đó, bởi hành vi nắm giữ tài sản của họ đã là một hành vi trái pháp luật và không được bảo vệ. Theo dó, chính việc chiếm hữu, sử dụng tài sản không có căn cứ pháp luật đã làm tăng nguy cơ gây thiệt hại của nguồn nguy hiểm cao độ cho những người xung quanh. Bởi vì, việc nắm giữ tài sản trái pháp luật không có cơ sở để họ biết được cách sử dụng, quản lý tài sản sao cho phù hợp với tình trạng của nó để ngăn chặn thiệt hại xảy ra.
Bên cạnh đó, pháp luật đặt ra trách nhiệm liên đới bồi thường thiệt hại giữ chủ sở hữu và người được chuyển giao quyền chiếm hữu, sử dụng tài sản khi họ cùng có lỗi trong việc để nguồn nguy hiểm cao độ bị chiếm hữu, sử dụng trái pháp luật. Quy định này nhằm ràng buộc trách nhiệm của các bên có quyền trong việc bảo quản, quản lý tài sản cẩn thận. 

2.3.Trường hợp loại trừ trách nhiệm bồi thường thiệt hại

Theo nguyên tắc, chủ sở hữu, người chiếm hữu, sử dụng hợp pháp tài sản tiềm ẩn nguồn nguy hiểm cao độ phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra kể cả khi có lỗi hay không. Tuy nhiên, pháp luật quy định khi họ không có lỗi trong việc gây thiệt hại thì có thể được loại trừ trách nhiệm trong một số trường hợp sau:
-Một là, thiệt hại hoàn toàn xảy ra do lỗi của người bị thiệt hại. Trên thực tế, thiệt hại xảy ra có thể do lỗi của chính bên gây thiệt hại. Đó có thể là lỗi vô ý, hoặc cố ý để buộc chủ thể khác phải bồi thường cho mình. Chủ thể bị thiệt hại bằng hành vi của mình tác động làm thiệt hại xảy ra. Trong trường hợp này, chủ thể bị thiệt hại đồng thời là chủ thể gây thiệt hại nên không làm phát sinh trách nhiệm bồi thường của chủ thể khác.
-Hai là, thiệt hại xảy ra do tình thế bất khả kháng hoặc do tình thế cấp thiết….Trừ trường hợp pháp luật có quy định khác. Sự kiện bất khả kháng xuất phát từ nguyên nhân khách quan, nằm ngoài ý chí, tầm kiểm soát của chủ thể như: thiên tai, dịch bệnh, đình công,…Thiệt hại xảy ra không phải do hành vi gây vi phạm pháp luật của chủ thể càng không có yếu tố lỗi, và mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và thiệt hại. Do đó, chủ thể không phải chịu trách nhiệm bồi thường khi thiệt hại xảy ra do sự kiện bất khả kháng. 
Quy định loại trừ trách nhiệm bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ là sự thống nhất với căn cứ chung làm phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại quy định tại khoản 2 Điều 584 BLDS năm 2015.

 Xem thêm: Tổng hợp các bài viết hỏi đáp Luật Dân sự

Luật Hoàng Anh