Các trường hợp hành khách được đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng?

1.Căn cứ pháp lý

Đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng là quyền mà pháp luật trao cho các chủ thể trong hợp đồng nhằm bảo vệ lợi ích của mình khi bên kia có hành vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ. Theo đó, các chủ thể chỉ được đơn phương chấm dứt hợp đồng trong những trường hợp nhất định do pháp luật quy định. Đối với hợp đồng vận chuyển hành khách hành khách được đơn phương chấm dứt hợp đồng trong các trường hợp quy định tại khoản 2 Điều 529 Bộ luật Dân sự năm 2015, cụ thể:

“Điều 529. Đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng vận chuyển hành khách
2. Hành khách có quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng trong trường hợp bên vận chuyển vi phạm nghĩa vụ quy định tại các khoản 1, 3 và 4 Điều 524 của Bộ luật này”

2.Nội dung

Đơn phương chấm dứt hợp đồng vận chuyển hành khách là việc một trong hai bên trong hợp đồng vận chuyển quyết định chấm dứt việc tiếp tục thực hiện hợp đồng, mà không cần phải chịu trách nhiệm dân sự. Khi một bên đơn phương chấm dứt hợp đồng sẽ làm chấm dứt quyền và nghĩa vụ của các bên trong hợp đồng. Tức các bên không cần tiếp tục thực hiện quyền và nghĩa vụ đã thỏa thuận nữa. Các nội dung về đơn phương chấm dứt hợp đồng vận chuyển hành khách như: nghĩa vụ thông báo của bên chấm dứt thực hiện hợp đồng, thời điểm chấm dứt hợp đồng có hiệu lực,….giống với những quy định chung về đơn phương chấm dứt hợp đồng. Tuy nhiên, mỗi loại hợp đồng làm phát sinh quyền và nghĩa vụ của các chủ thể không giống nhau, điều đó phụ thuộc vào đặc điểm, tính chất của hợp đồng. Vì vậy, pháp luật quy định riêng về các trường hợp được đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng. 
Hành khách là chủ thể có nhu cầu di chuyển và tham giao vào hợp đồng vận chuyển hành khách do bên vận chuyển cung cấp. Lợi ích của hành khách xuất phát trực tiếp từ quá trình chuyên chở do bên vận chuyển tiến hành, do đó, họ được pháp luật trao cho những quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng nếu bên vận chuyển có hành vi vi phạm nghĩa vụ cơ bản trong quá trình cung cấp dịch vụ vận chuyển. Pháp luật quy định hành khách được quyền đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng trong trường hợp bên vận chuyển vi phạm nghĩa vụ quy định tại khoản 1, 3 và 4 Điều 524 BLDS năm 2015. Cụ thể, là 03 trường hợp sau:
-Trường hợp 1: Bên vận chuyển vi phạm nghĩa vụ chuyên chở hành khách không đúng địa điểm, thời gian, phương tiện, theo lộ trình đã thỏa thuận và không đảm bảo an toàn cho hành khách. Đây là nghĩa vụ cơ bản của chủ thể cung cấp dịch vụ vận chuyển. Lợi ích mà hành khách đạt được xuất phát trực tiếp từ nghĩa vụ này của bên vận chuyển. Việc chuyên chở phải đảm bảo các nội dung liên quan trực tiếp như địa điểm, đúng thời gian, đúng phương tiện, đúng lộ trình, đảm bảo đủ chỗ ngồi cho hành khách và không chuyên chở vượt quá trọng tải.
(1) Chuyên chở không đúng địa điểm. Địa điểm chuyên chở chính là địa điểm xuất phát đến địa điểm đến theo yêu cầu của hành khách. Nghĩa vụ cơ bản và quan trọng nhất của bên vận chuyển là chuyên chở hành khách từ địa điểm xuất phát đến đúng địa điểm đã thỏa thuận. Việc chuyên chở sai địa điểm làm ảnh hưởng đến lợi ích của hành khách thậm chí khiến họ không thể đạt được lợi ích từ việc sử dụng dịch vụ vận chuyển. Do đó, nếu bên vận chuyển không đến đúng địa điểm xuất phát thì hành khách không cần tiếp tục thực hiện hợp đồng.
(2) Chuyên chở không đúng thời gian. Khi xác lập hợp đồng vận chuyển các bên thỏa thuận về thời điểm xuất phát và dự tính thời điểm đến nơi. Theo đó, bên vận chuyển có thể vận chuyển hành khách đến địa điểm theo yêu cầu vào thời điểm có sự chênh lệch với thời điểm dự kiến. Tuy nhiên, sự chênh lệch đó phải không đáng kể, không ảnh hưởng đến công việc của hành khách. Thời gian là yếu tố có vai trò quan trọng, trong một số trường hợp hành khách có việc gấp cần đến địa điểm vào đúng thời gian đã thỏa thuận, việc bên vận chuyển chuyên chở hành khách đến muộn hơn thời hạn đó có thể sẽ gây thiệt hại nặng nề cho họ. Ví dụ: A có chuyến bay lúc 10h, A đã gọi taxi yêu cầu chở mình đến sân bay, hai bên dự kiến xuất phát lúc 9h15 phút và đến nơi lúc 9h45 phút. Tuy nhiên, do Bên chuyên chở đã đến muộn khiến cho A bị lỡ chuyến bay. Do đó, yếu tố thời gian trong hợp đồng vận chuyển có vai trò quan trọng mà bên vận chuyển phải chú ý.
(3) Chuyên chở không đúng phương tiện. Phương tiện là vật mà bên vận chuyển cung cấp dùng để chuyên chở hành khách. Phương tiện vận chuyển rất đa dạng, có thể là xe máy, oto, máy bay, tàu biển, tàu hỏa,…Phương tiện vận chuyển ảnh hưởng đến vận tốc di chuyển, tuyến đường di chuyển, giá tiền,…Do đó, khi các bên đã có thỏa thuận về phương tiện vận chuyển thì bên vận chuyển phải cung ứng đúng phương tiện đó, hành khách có quyền từ chối thực hiện hợp đồng nếu bên vận chuyển cung cấp phương tiện trái với thỏa thuận.
(4) Chuyên chở không đúng lộ trình. Lộ trình vận chuyển là quãng đường đường vận chuyển được vận chuyển tính từ địa điểm xuất phát đến địa điểm kết thúc công việc vận chuyển. Lộ trình vận chuyển có thể cho bên vận chuyển ấn định và hành khách có thể chấp nhận hoặc không, hoặc ngược lại. Thông thường, đối với các phương tiện vận chuyển như máy bay, tàu hỏa,…thì lộ trình do bên vận chuyển ấn định và phải phù hợp với quy định của pháp luật. Còn các phương tiện như oto, xe máy,…thì ngược lại lộ trình vận chuyển do hành khách yêu cầu. Lộ trình ảnh hưởng đến cả chuyến đi của hành khách, vì vậy, khi bên vận chuyển thay đổi lộ trình thì hành khách có quyền không thực hiện hợp đồng như thỏa thuận.
(5) Không đảm bảo an toàn cho hành khách. Một nguyên tắc chung khi vận chuyển là phải đảm bảo an toàn cho hành khách. Sự an toàn của hành khách trong quá trình di chuyển phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: trình độ của tài xế, phương tiện phải đảm bảo an toàn, chỗ ngồi cho hành khách phải đủ, không được chuyên chở vượt quá trọng tải, bố trí thời gian phục vụ hành khách ăn uống, nghỉ ngơi đối với vận chuyển đường dài,…An toàn của hành khách là yếu tố quan trọng hàng đầu khi cung cấp dịch vụ vận chuyển. Nếu hành khách xét thấy bên vận chuyển vi phạm các yếu tố đảm bảo an toàn thì có quyền chấm dứt thực hiện hợp đồng. Tuy nhiên, yếu tố đảm bảo an toàn chỉ mang tính tương đối, vì vậy khi đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng hành khách phải chứng minh được hành vi vi phạm của bên vận chuyển.
-Trường hợp 2: Bên vận chuyển xuất phát sai thời gian đã thỏa thuận. Thời gian xuất phát là thời điểm quan trọng, quyết định đến việc vận chuyển đúng với thời gian và đưa hành khách đến địa điểm theo đúng thời gian đã thỏa thuận. Tầm quan trọng của thời gian xuất phát tương tự như đối với thời gian chuyên chở đã phân tích ở trên. Do đó, pháp luật buộc bên vận chuyển phải đảm bảo thời gian xuất phát theo đúng thỏa thuận nhằm bảo vệ lợi ích của hành khách khi giao kết hợp đồng vận chuyển. Thời điểm xuất phát do bên vận chuyển hoặc hành khách quyết định tùy thuộc vào phương tiện vận chuyển. Nếu phương tiện vận chuyển là phương tiện chuyên chở số đông như máy bay, tàu hỏa, tàu biển, xe khách,…thì thời điểm xuất phát do bên vận chuyển ấn định và hành khách có thể lựa chọn thời điểm xuất phát phù hợp với nhu cầu của mình. Còn với các phương tiện vận chuyển mang tính chất phục vụ cho cá nhân như taxi, xe ôm,…thì thời điểm xuất phát lại phụ thuộc vào nhu cầu của hành khách và bên vận chuyển phải có mặt đúng thời gian đó để thực hiện công việc chuyên chở của mình. Do đó, nếu hành khách đến đúng địa điểm xuất phát vào đúng thời gian đã thỏa thuận hoặc được bên vận chuyển công bố, nhưng bên vận chuyển lại xuất phát muộn hơn thời gian đó, pháp luật cho phép hành khách được đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng với bên vận chuyển để tìm phương án giải quyết khác, sao cho không làm trễ thời gian xuất phát ảnh hưởng đến công việc của hành khách. 
-Trường hợp 3: Bên vận chuyển vi phạm nghĩa vụ chuyên chở hành lý và trả lại hành lý cho hành khách tại địa điểm thỏa thuận. Để phục vụ tốt cho nhu cầu đi lại của nhân dân, bên vận chuyển khi chuyên chở hành khách phải chuyên chở cả hành lý và trả lại cho hành khách khi họ đến nơi. Khách hàng tham gia quá trình vận chuyển có thể kèm theo hành lý đặc biệt trong quá trình di chuyển đường dài. Tùy vào phương tiện vận chuyển mà pháp luật quy định hoặc bên vận chuyển ấn định khối lượng hành lý tối đa mà hành khách được đem theo. Không chỉ có nghĩa vụ chuyên chở hành lý mà bên vận chuyển còn có trách nhiệm trả lại cho hành khách khi họ đến địa điểm. Tuy nhiên, trong trường hợp này hành khách chỉ có thể đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng khi bên vận chuyển không chuyên chở hành lý cho họ. Vì lúc này hợp đồng mới bắt đầu được thực hiện nên có thể chấm dứt thực hiện hợp đồng. Còn trong trường hợp bên vận chuyển không trả lại hành lý cho hành khách, tại thời điểm đó hợp đồng đã được thực hiện xong, bên vận chuyển đã thực hiện xong công việc vận chuyển của mình nên việc đơn phương chấm dứt hợp đồng không có ý nghĩa. Thay vào đó, hành khách có thể yêu cầu bồi thường thiệt hại theo quy định tại khoản 1 Điều 528 BLDS năm 2015.
Trên đây là quy định của pháp luật về các trường hợp đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng vận chuyển hành khách của hành khách.

 Xem thêm: Tổng hợp các bài viết hỏi đáp Luật Dân sự

Luật Hoàng Anh