Không thực hiện được nghĩa vụ nhưng không do lỗi của các bên?

Thông thường, trong quan hệ hợp đồng khi các bên không thực hiện nghĩa vụ theo thỏa thuận thì phải chịu trách nhiệm dân sự. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt, do nguyên nhân khách quan mà các bên không thể thực hiện nghĩa của mình thì họ không phải chịu bất kỳ trách nhiệm dân sự nào. Cụ thể, Điều 414 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định:

“Điều 414. Không thực hiện được nghĩa vụ nhưng không do lỗi của các bên
Trong hợp đồng song vụ, nếu một bên không thực hiện được nghĩa vụ mà các bên đều không có lỗi thì bên không thực hiện được nghĩa vụ không có quyền yêu cầu bên kia thực hiện nghĩa vụ đối với mình. Trường hợp một bên đã thực hiện được một phần nghĩa vụ thì có quyền yêu cầu bên kia thực hiện phần nghĩa vụ tương ứng đối với mình”.

1.Khái niệm

-Nghĩa vụ là việc mà theo đó, một hoặc nhiều chủ thể phải chuyển giao vật, chuyển giao quyền, trả tiền hoặc giấy tờ có giá, thực hiện công việc hoặc không thực hiện công việc nhất định vì lợi ích của một hoặc nhiều chủ thể khác. Nghĩa vụ mang tính bắt buộc, bên có nghĩa vụ phải thực hiện đúng, đầy đủ nghĩa vụ tại đúng địa điểm và đúng thời hạn mà các bên thỏa thuận hoặc pháp luật quy định. Bên có nghĩa không được trốn tránh nghĩa vụ của mình, nếu nghĩa vụ không được thực hiện đúng thời hạn thì bên có nghĩa vụ phải chịu trách nhiệm dân sự.
-Nghĩa vụ phát sinh thông qua nhiều căn cứ khác nhau, trong đó có hợp đồng. Hợp đồng là sự thỏa thuận của các bên về việc làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự. Các bên giao kết hợp đồng dựa trên cơ sở thỏa thuận, thống nhất nội dung cơ bản của hợp đồng, trong đó không thể thiếu điều khoản quy định quyền và  nghĩa vụ của các bên. Trong quan hệ hợp đồng, nghĩa vụ có thể mang tính đối xứng nhau, tức mỗi bên đều có nghĩa vụ và quyền với nhau hay còn gọi là hợp đồng song vụ. Tuy nhiên cũng có trường hợp chỉ duy nhất một bên có nghĩa vụ, còn bên kia thì không, điều này xảy ra trong hợp đồng đơn vụ. Các bên thỏa thuận về thời hạn thực hiện nghĩa vụ, theo đó, nghĩa vụ phải được hoàn thành khi kết thúc thời hạn đó.

2.Nội dung

-Giống với trường hợp một bên không thực hiện nghĩa vụ là do lỗi của bên kia, trong trường hợp này bên không thực hiện nghĩa vụ cũng không bị xem là vi phạm và không phải chịu trách dân sự. Tuy nhiên, trường hợp này xảy ra không phải do lỗi của bất kỳ bên nào trong hợp đồng mà là do yếu tố khách quan. Khi thời hạn thực hiện nghĩa vụ nhưng do có sự tác động của bên thứ ba hoặc do yếu tố tự nhiên như bão, lũ,…dẫn đến nghĩa vụ đã không được thực hiện đúng hạn. Yếu tố khách quan xả ra nằm ngoài ý chí, mong muốn của chủ thể, đó là những sự kiện mà họ không thể lường trước được. Việc không thể thực hiện nghĩa vụ cũng ít nhiều gây nên thiệt hại cho chính chủ thể đó. Chính vì vậy, pháp luật đã loại trừ trách nhiệm dân sự cho họ trong trường hợp này.
-Khác với việc nghĩa vụ không thực hiện được do lỗi của bên kia, bên không thực hiện nghĩa vụ vẫn có quyền yêu cầu bên kia thực hiện đầy đủ nghĩa vụ với mình. Trong trường hợp nghĩa vụ không thực hiện được do yếu tố khách quan, bên không thực hiện nghĩa vụ không có quyền yêu cầu bên kia vẫn phải thực hiện nghĩa vụ với mình. Việc bên còn lại tiếp tục thực hiện nghĩa vụ với bên không thực hiện nghĩa vụ là dựa trên sự tự nguyện của họ chứ pháp luật không ép buộc họ phải làm như vậy. Quy định như vậy bởi vì, sự kiện tác động là cho nghĩa vụ không thực hiện được không thuộc ý chí chủ quan của bất kỳ bên nào trong quan hệ hợp đồng, theo nguyên tắc, trách nhiệm dân sự là hậu quả bất lợi mà chủ thể phải gánh chịu do hành vi vi phạm của mình. Tại đây, không có hành vi vi phạm của bất kỳ chủ thể nào trong hợp đồng, nên cũng sẽ không có bên nào phải chịu trách nhiệm dân sự. 
-Trong quan hệ hợp đồng song vụ, các bên có quyền và nghĩa vụ đối lập tương ứng với nhau. Tức, các bên trong hợp đồng vừa là bên có quyền vừa là bên có nghĩa vụ. Theo đó, nghĩa vụ của các bên được thực hiện đồng thời hoặc theo thứ tự trước, sau. Khi thực hiện nghĩa vụ theo thứ tự, sẽ dẫn đến trường hợp một bên trong hợp đồng đã thực hiện trước một phần nghĩa vụ, thì xảy ra sự kiện làm cho nghĩa vụ không thể thực hiện được. Về nguyên tắc, một bên không thực hiện nghĩa vụ do sự kiện khách quan, thì không có quyền yêu cầu bên kia thực hiện nghĩa vụ với mình và ngược lại. Vì lúc này, chưa bên nào nhận được lợi ích của bên nào nên quyền và nghĩa vụ của các bên tính đến thời điểm hiện tại là đang cân bằng nhau. Nhưng, trường hợp một bên đã thực hiện một phần nghĩa vụ, tức bên kia đã nhận được một phần lợi ích từ việc thực hiện nghĩa vụ của bên này, làm cho quyền và nghĩa vụ của các bên bị chênh lệch. Để bảo vệ lợi ích cho các bên, không để chủ thể nào phải chịu thiệt thòi, pháp luật đã quy định bên đã thực hiện một phần nghĩa vụ có quyền yêu cầu bên còn lại thực hiện một phần nghĩa vụ tương ứng đối với mình. 

 Xem thêm: Tổng hợp các bài viết hỏi đáp Luật Dân sự

Luật Hoàng Anh