Nghĩa vụ không thực hiện được do lỗi của một bên?

Trong quan hệ hợp đồng bên có nghĩa vụ phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ như đã thỏa thuận. Nếu bên có nghĩa vụ không thực hiện nghĩa vụ thì bị xem là vi phạm và phải chịu trách nhiệm dân sự. Tuy nhiên, trên thực tế việc một bên không thể thực hiện nghĩa vụ hoàn toàn do lỗi của bên còn lại, trường hợp này lỗi thuộc về một chủ thể khác nên pháp luật đã quy định riêng. Cụ thể, Điều 413 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định:

“Điều 413. Nghĩa vụ không thực hiện được do lỗi của một bên
Trong hợp đồng song vụ, khi một bên không thực hiện được nghĩa vụ của mình do lỗi của bên kia thì có quyền yêu cầu bên kia vẫn phải thực hiện nghĩa vụ đối với mình hoặc hủy bỏ hợp đồng và yêu cầu bồi thường thiệt hại”.

1.Khái niệm

Nghĩa vụ là việc mà theo đó, một hoặc nhiều chủ thể phải chuyển giao vật, chuyển giao quyền, trả tiền hoặc giấy tờ có giá, thực hiện công việc hoặc không thực hiện công việc nhất định vì lợi ích của một hoặc nhiều chủ thể khác. Nghĩa vụ mang tính bắt buộc, bên có nghĩa vụ phải thực hiện đúng, đầy đủ nghĩa vụ tại đúng địa điểm và đúng thời hạn mà các bên thỏa thuận hoặc pháp luật quy định. Bên có nghĩa không được trốn tránh nghĩa vụ của mình, nếu nghĩa vụ không được thực hiện đúng thời hạn thì bên có nghĩa vụ phải chịu trách nhiệm dân sự.
Nghĩa vụ phát sinh thông qua nhiều căn cứ khác nhau, trong đó có hợp đồng. Hợp đồng là sự thỏa thuận của các bên về việc làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự. Các bên giao kết hợp đồng dựa trên cơ sở thỏa thuận, thống nhất nội dung cơ bản của hợp đồng, trong đó không thể thiếu điều khoản quy định quyền và  nghĩa vụ của các bên. Trong quan hệ hợp đồng, nghĩa vụ có thể mang tính đối xứng nhau, tức mỗi bên đều có nghĩa vụ và quyền với nhau hay còn gọi là hợp đồng song vụ. Tuy nhiên cũng có trường hợp chỉ duy nhất một bên có nghĩa vụ, còn bên kia thì không, điều này xảy ra trong hợp đồng đơn vụ. Các bên thỏa thuận về thời hạn thực hiện nghĩa vụ, theo đó, nghĩa vụ phải được hoàn thành khi kết thúc thời hạn đó.

2.Nội dung

Quyền lợi là điều mà các bên hướng đến khi giao kết hợp đồng, mà quyền lợi của bên này phụ thuộc vào việc thực hiện nghĩa vụ của bên kia. Chính vì vậy, mà hành vi không thực hiện nghĩa vụ gây nên thiệt hại cho bên còn lại, thì bên có nghĩa vụ phải chịu trách nhiệm dân sự. Trách nhiệm mà bên vi phạm phải gánh chịu có thể là buộc thực hiện tiếp nghĩa vụ và bồi thường thiệt hại (nếu có). Tuy nhiên, trách nhiệm dân sự của bên không thực hiện nghĩa vụ gắn liền với yếu tố lỗi. Lỗi trong dân sự là lỗi cố ý, theo đó, khi một bên không thực hiện nghĩa vụ do ý chí chủ quan của mình thì mới bị xem là vi phạm nghĩa vụ. Trên thực tế, xảy ra trường hợp việc bên này không thể thực hiện nghĩa vụ hoàn toàn do lỗi của bên kia. Tức, việc không thể thực hiện nghĩa vụ không phải chủ ý của họ, mà là do có sự tác động của bên còn lại trong hợp đồng khiến cho nghĩa vụ không thể thực hiện. Về nguyên tắc, không ai phải chịu trách nhiệm về hậu quả do người khác gây ra, pháp luật đã loại trừ trách nhiệm cho bên có nghĩa vụ trong trường hợp này. 
Trường hợp này áp dụng với hợp đồng song vụ, theo đó bên không thực hiện nghĩa vụ của mình có lựa chọn một trong các cách xử sự sau:
-Một là: Bên không thực hiện nghĩa vụ tiếp tục duy trì hợp đồng, và có thể yêu cầu bên kia phải thực hiện nghĩa vụ với mình. Trong hợp đồng song vụ, các bên đều có nghĩa vụ và quyền với nhau. Quyền của bên này tương đương với nghĩa vụ của bên kia và ngược lại. Trong trường hợp này, bên có quyền đã cố ý tác động làm cho bên có nghĩa vụ không thể thực hiện nghĩa vụ như thỏa thuận, việc này nằm ngoài ý chí của họ. Vì lỗi thuộc về bên có quyền, nên bên có nghĩa vụ vẫn có quyền yêu cầu bên có lỗi thực hiện nghĩa  vụ với mình như thỏa thuận. Nghĩa vụ này có thể là nghĩa vụ đang thực hiện hoặc sẽ được thực hiện. Bên có lỗi không có quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ, mà vẫn phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ với bên kia. Quy định này nhằm bảo vệ lợi ích của bên không thực hiện nghĩa vụ, phải trao cho họ quyền được tiếp tục nghĩa vụ nhằm hạn chế thiệt hại có thể xảy ra, đồng thời buộc bên có lỗi phải chịu hậu quả bất lợi khi vi phạm quy định của pháp luật. 
-Hai là: Bên không thực hiện nghĩa vụ có thể hủy hợp đồng và yêu cầu bồi thường thiệt hại. Nguyên tắc khi tham gia bất kỳ một giao dịch dân sự nào là chủ thể phải đảm bảo sự thiện chí, trung thực. Hành vi cố ý tác động làm cho bên kia không thể thực hiện nghĩa vụ bị xem là hành vi vi phạm hợp đồng. Chính vì vậy, bên không thực hiện nghĩa vụ có quyền hủy bỏ giao kết hợp đồng và yêu cầu bên vi phạm phải bồi thường thiệt hại cho mình. Hủy bỏ hợp đồng là trường hợp làm chấm dứt hiệu lực của hợp đồng, các bên không cần tiếp tục thực hiện quyền và nghĩa vụ đã thỏa thuận nữa. Tuy nhiên, trong trường hợp này hợp đồng đồng chấm dứt do lỗi của một bên, hành vi của họ là hành vi vi phạm pháp luật nên phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho bên còn lại.
Quy định này nhằm bảo vệ lợi ích của bên không thực hiện được nghĩa vụ do lỗi của bên còn lại, tránh trường hợp các chủ thể gian dối trong việc giao kết hợp đồng, làm dụng cơ hội gây thiệt hại cho bên kia để trục lợi cho riêng mình. 

 Xem thêm: Tổng hợp các bài viết hỏi đáp Luật Dân sự

Luật Hoàng Anh