Phân chia di sản theo di chúc là gì?

Di chúc là một hình thức định đoạt tài sản của các chủ thể sau khi chết. Sau khi người lập di chúc chết đi, di sản mà họ để lại được chia thừa kế theo nội dung, ý chí, nguyện vọng của họ được thể hiện trong nội dung của di chúc.  Điều 659 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về chia di sản theo di chúc như sau:

"Điều 659. Phân chia di sản theo di chúc
1. Việc phân chia di sản được thực hiện theo ý chí của người để lại di chúc; nếu di chúc không xác định rõ phần của từng người thừa kế thì di sản được chia đều cho những người được chỉ định trong di chúc, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
2. Trường hợp di chúc xác định phân chia di sản theo hiện vật thì người thừa kế được nhận hiện vật kèm theo hoa lợi, lợi tức thu được từ hiện vật đó hoặc phải chịu phần giá trị của hiện vật bị giảm sút tính đến thời điểm phân chia di sản; nếu hiện vật bị tiêu hủy do lỗi của người khác thì người thừa kế có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại.
3. Trường hợp di chúc chỉ xác định phân chia di sản theo tỷ lệ đối với tổng giá trị khối di sản thì tỷ lệ này được tính trên giá trị khối di sản đang còn vào thời điểm phân chia di sản"

Di chúc chỉ có hiệu lực pháp luật khi đảm bảo điều kiện theo quy định của pháp luật về các vấn đề như: nội dung, hình thức, chủ thể,…Khác với chia di sản theo pháp luật, chia di sản theo di chúc dựa trên ý chí của người để lại di sản. Người lập di chúc có thể để lại di sản cho bất kỳ cá nhân, tổ chức nào và phần thừa kế của mỗi chủ thể bằng hoặc không bằng nhau. Pháp luật ưu tiên chia di sản theo di chúc thể hiện sự tôn trọng ý chí chủ thể và tuân theo nguyên tắc cơ bản của luật dân sự là tự do, tự nguyện, độc lập về ý chí của chủ thể tham gia các quan hệ dân sự. Người thừa kế theo di chúc không dựa trên quan hệ huyết thống, gia đình, gần gũi, mà dựa trên ý chí, nguyện vọng của người chết, họ còn có thể truất quyền thừa kế của những người thừa kế theo pháp luật. Để việc chia di sản đúng theo ý chí nguyện vọng  của người lập di chúc, việc phân chia di sản phải thực hiện theo đúng một trong các trường hợp sau đây:

1.Chia di sản trong trường hợp di chúc không xác định rõ phần của từng người

Người thừa kế theo di chúc là người được chỉ định hưởng di sản thừa kế trong nội dung của di chúc. Thông thường khi lập di chúc người để lại di sản sẽ xác định rõ phần thừa kế của từng người, có thể phần di sản thừa kế của mỗi người là không giống nhau tùy thuộc vào ý chí, nguyện vọng của người lập di chúc. Tuy nhiên, cũng có trường hợp người lập di chúc chỉ chỉ định người thừa kế mà, không xác định rõ phần di sản thừa kế của mỗi người. Lúc này, để bảo vệ quyền, lợi ích của tất cả những người thừa kế, di sản sẽ được chia đều cho những người thừa kế trong di chúc. Bởi vì không xác định được ý chí của người để lại di sản, nên để tránh xảy ra tranh chấp cũng như cân bằng quyền lợi của những người thừa kế thì di sản sẽ được chia đều. Tuy nhiên, những người thừa kế cũng có thể thỏa thuận về việc chia di sản. Mục đích của quy định này là tránh tranh chấp giữa những người thừa kế về việc phân chia di sản và để cân bằng quyền lợi của các bên, vậy nên nếu các bên có thỏa thuận thì pháp luật cũng tôn trọng ý kiến của họ. Theo đó, họ có thể thỏa thuận về việc phân chia di sản không đều nhau, và được pháp luật công nhận và bảo vệ.

2.Chia di sản là hiện vật

Di sản được phân chia theo hiện vật là trường hợp người để lại di sản đã xác định rõ trong di chúc ai là người được hưởng di sản là hiện vật, và cụ thể hiện vật đó là gì. Vì thừa kế theo di chúc dựa trên ý chí của người để lại di sản, nên phần di sản mà mỗi người thừa kế được hưởng có thể không giống nhau, có người được nhận tiền mặt, có người được nhận hiện vật. Trong trường hợp di sản thừa kế là hiện vật thì người thừa kế được hưởng cả phần hoa lợi, lợi tức phát sinh từ chính vật đó.Vì hoa lợi, lợi tức gắn liền với việc khai thác, sử dụng hiện vật mà chỉ người nắm giữ hiện vật đó mới có quyền với hoa lợi, lợi tức thu được. Ví dụ: di sản là căn hộ cho thuế, người thừa kế di sản là căn hộ đó có quyền hưởng tiền thuê nhà hàng tháng. Tuy nhiên, lợi ích thì luôn đi kèm với rủi ro, người thừa kế phải chịu phần giảm sút giá trị của hiện vật tính đến thời điểm phân chia di sản. Kể từ khi mở thừa kế đến khi phân chia di sản, di sản được giao cho người quản lý có trách nhiệm quản lý di sản. Trong quãng thời gian đó không tránh được việc di sản bị hưng hỏng, người quản lý có thể áp dụng các biện pháp ngăn chặn tuy nhiên chỉ giảm thiểu được phần nào sự hao mòn của tài sản. Khi đó người thừa kế di sản đó phải chịu sự giảm sút giá trị đó có di sản mà không có đền bù vào phần giá trị giảm sút đó, ngoài ra họ còn phải thanh toán các chi phí mà người quản lý di sản đã áp dụng để bảo quản, ngăn không cho di sản hư hỏng thêm. Người hưởng di sản trong di chúc được xác định là chủ sở hữu đối với di sản đó, vì vậy khi di sản bị tiêu hủy do lỗi người khác lúc này làm phát sinh quan hệ bồi thường thiệt hại giữ họ và người gây nên thiệt hại. Do đó, họ có quyền yêu cầu người gây nên thiệt hại đền bù tương đương với giá trị của di sản. 

3.Chia di sản theo tỷ lệ

Chia di sản theo tỷ lệ là trường hợp di chúc đã xác định phân chia di sản theo tỷ lệ đối với tổng giá trị khối lượng tài sản. Người lập di chúc có thể định đoạt phần di sản thừa kế của mỗi người thừa kế theo tỷ.Tỷ lệ được tính dựa trên giá trị của tổng số di sản còn lại tại thời điểm chia di sản, sau khi đã thực hiện các nghĩa vụ tài sản, các khoản chi phí phát sinh. Khi phân chia di sản, để xác định được phần tỷ lệ mà người thừa kế được hưởng là bao nhiêu, phải tiến hành định giá toàn bộ khối di sản để lại, giá trị của di sản được tính dựa trê giá thị trường. Ví dụ: ông D gặp tai nạn và qua đời, di sản mà ông để lại là 1 tỷ 2 bao gồm: 200 triệu đồng tiền mặt và căn nhà được định giá 1 tỷ. Sau khi đã trừ các nghĩa vụ tài sản và các khoản chi phí khác còn lại 900 triệu đồng tại thời điểm chia di sản. có ba người thừa kế A, B, C với tỷ lệ hưởng thừa kế quy định trong di chúc của từng người lần lượt là 2/4, 1/4 và 1/4. Khi đó phần di sản thừa kế của mỗi người được xác định như sau:
-A là 2/4 x 900 triệu = 450 triệu
-B là 1/4 x 900 triệu = 225 triệu
-C là 1/4 x 900 triệu = 225 triệu.

 Xem thêm: Tổng hợp các bài viết hỏi đáp Luật Dân sự

Luật Hoàng Anh.