Trả lại tài sản thuê trong hợp đồng cho thuê tài sản?

1.Căn cứ pháp lý

Hợp đồng thuê tài sản là hợp đồng chuyển quyền sử dụng tài sản tạm thời, tức bên thuê chỉ được chiếm hữu, sử dụng tài sản trong thời hạn nhất định. Khi hết thời hạn bên thuê có nghĩa vụ trả lại tài sản cho bên cho thuê. Điều 482 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về nghĩa vụ trả lại tài sản thuê của bên thuê tài sản như sau:

“Điều 482. Trả lại tài sản thuê
1. Bên thuê phải trả lại tài sản thuê trong tình trạng như khi nhận, trừ hao mòn tự nhiên hoặc theo đúng như tình trạng đã thỏa thuận; nếu giá trị của tài sản thuê bị giảm sút so với tình trạng khi nhận thì bên cho thuê có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại, trừ hao mòn tự nhiên.
2. Trường hợp tài sản thuê là động sản thì địa điểm trả lại tài sản thuê là nơi cư trú hoặc trụ sở của bên cho thuê, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
3. Trường hợp tài sản thuê là gia súc thì bên thuê phải trả lại gia súc đã thuê và cả gia súc được sinh ra trong thời gian thuê, trừ trường hợp có thỏa thuận khác. Bên cho thuê phải thanh toán chi phí chăm sóc gia súc được sinh ra cho bên thuê.
4. Khi bên thuê chậm trả tài sản thuê thì bên cho thuê có quyền yêu cầu bên thuê trả lại tài sản thuê, trả tiền thuê trong thời gian chậm trả và phải bồi thường thiệt hại; bên thuê phải trả tiền phạt vi phạm do chậm trả tài sản thuê, nếu có thỏa thuận.
5. Bên thuê phải chịu rủi ro xảy ra đối với tài sản thuê trong thời gian chậm trả”

2.Nội dung

Trả lại tài sản là nghĩa vụ bắt buộc của bên thuê tài sản, theo đó, nghĩa vụ này phát sinh khi hợp đồng thuê kết thúc theo các căn cứ do các bên thỏa thuận hoặc do pháp luật quy định. Việc trả lại tài sản phải tuân thủ các quy định sau:

2.1.Tình trạng tài sản cho thuê

Khi trả tài sản, bên thuê phải đảm bảo tài sản không bị mất mát hư hỏng, không bị giảm sút giá trị sử dụng so với thời điểm bên cho thuê chuyển giao tài sản cho bên thuê, trừ những hao mòn tự nhiên trong quá trình sử dụng. Đảm bảo tình trạng của tài sản khi trả là cơ sở để xác định trách nhiệm của bên thuê tài sản. Quy định này xuất phát từ quy định nghĩa vụ bảo quản tài sản thuê của bên thuê tại Điều 479 BLDS năm 2015. Tình trạng của tài sản được xem ở cả trạng thái bên trong và bên ngoài của tài sản. Theo đó, khi cho thuê tài sản các been phải kiểm tra tình trạng của tài sản và ghi nhận môt tả trong nội dung hợp đồng. Đó là căn cứ để xác định xem tài sản trả lại có đảm bảo tình trạng như khi bên thuê nhận được tài sản hay không.

2.2.Các trường hợp cụ thể về trả lại tài sản thuê

Pháp luật quy định cụ thể về việc trả lại tài sản thuê là động sản và gia súc, cụ thể:
-Một là, đối với động sản. tài sản thuê là động sản như xe máy, xe oto, tivi,...thi đại điểm trả lại tài sản thuê là nơi cư trú, hoặc trụ sở của bên cho thuê tài sản, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác. Điều đó có nghĩa nếu các bên có thỏa thuận về địa điểm trả tài sản thuê thì bên thuê phải trả tài sản đúng địa điểm đó. Địa điểm trả tài sản liên quan đến việc bên cho thuê có thể tiếp nhận thực hiện nghĩa vụ hay không. Nếu bên thuê trả tài sản tại địa điểm không đúng với thỏa thuận thì bên cho thuê không thể tiếp nhận tài sản được, bên cạnh đó, hành vi của bên thuê bị xem là vi phạm nghĩa vụ đã thỏa thuận. Vì vậy, tài sản phải được trả đúng địa điểm thỏa thuận của các bên hoặc theo quy định của pháp luật. Trên thực tế, địa điểm trả tài sản thường là nơi cư trú nếu bên cho thuê là cá nhân hoặc trụ sở nếu bên cho thuê là pháp nhân. 
-Hai là, đối với gia súc. Tài sản trả lại bao gồm chính gia súc được thuê và gia súc con được sinh ra trong thời gian thuê (nếu có). Trường hợp này, có thể khẳng định hoa lợi sinh ra từ tài sản thuê thuộc về bên cho thuê tài sản. Vì gia súc con được sinh ra là tài sản của bên cho thuê, bên thuê chỉ chăm sóc hộ trong thời hạn thuê, nên bên cho thuê có nghĩa vụ phải thanh toán chi phí dành cho việc chăm sóc, nuôi dưỡng gia súc con mà bên thuê đã phải bỏ ra. 

2.3.Trả lại tài sản thuê trong thời hạn chậm trả

Chậm trả là việc đến thời hạn trả tài sản nhưng bên thuê vẫn chưa chuyển giao tài sản cho bên cho thuê. Trong trường hợp bên thuê chậm trả tài sản thì phải trả tiên thuê trong thời hạn chậm trả và phải bồi thường thiệt hại nếu có thiệt hại xảy ra với bên cho thuê. Bên cho thuê có quyền yểu cầu bên thuê trả tài sản, trả tiền thuê trong thòi hạn chậm trả và bồi thường thiệt hại. Quy định này nhằm bảo vệ lợi ích của bên cho thuê tài sản, đồng thời nâng cao ý thức, trách nhiệm của bên thuê trong việc thực hiện nghiêm túc nghĩa vụ của mình. Tuy nhiên, nếu việc chậm trả tài sản là do sự kiện khách quan, bất khả kháng, tức nằm ngoài ý chí của bên thuê thì các bên có thể thỏa thuận về thời hạn chậm trả mà không phải thanh toán tiền chậm trả, và bồi thường thiệt hại. Ví dụ: A thuê xe của B trong thời hạn hạn 10 ngày. Tuy nhiên, do nơi ở của A có bệnh nhân bị nhiễm Covid-19 nên cả khu bị phong tỏa. Trong trường hợp này, A có thể liên lạc với B và thỏa thuận về việc chậm trả tài sản so với thời hạn đã thỏa thuận ban đầu. Bên cạnh đó, trong thời hạn chậm trả bên thuê phải chịu hoàn toàn rủi ro xảy ra đối vưới tài sản. Về nguyên tắc, bên cho thuê tức chủ sở hữu phải chịu rủi ro về tài sản như bị hư hỏng, bị tiêu hủy trong cả thời hạn thuê tài sản. Nhưng việc chậm trả tài sản là lỗi của bên thuê, do đó nếu có rủi ro xảy ra với tài sản thì bên thuê phải chịu trách nhiệm bồi thường cho bên cho thuê.
Pháp luật cũng cho phép các bên được áp dụng phạt do chậm trả tài sản thuê. Trường hợp này chỉ áp dụng khi các bên có thỏa thuận trong hợp đồng thuê tài sản. Bởi bên thuê đã phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi chậm thực hiện nghĩa vụ, nếu quy định bắt buộc phải nộp thêm tiền phạt hợp đồng thì sẽ gây khó khăn cho họ. Quy định này hoàn toàn phù hợp với quy định chung về thỏa thuận phạt vi phạm tại Điều 418 BLDS năm 2015.

2.4.Hậu quả khi giá trị tài sản bị giảm sút trong thời hạn thuê

Trong thời hạn thuê, bên thuê có nghĩa vụ bảo quản tài sản, không để tài sản bị hư hỏng, giảm sút giá trị. Trừ việc tài sản giảm sút do hao mòn tự nhiên. Do đó, nếu bên thuê không thực hiện tốt nghĩa vụ bảo quản trong quá trình sử dụng tài sản thuê, mà dẫn đến tài sản bị giảm sút giá trị thì phải bồi thường cho bên cho thuê. Quy định này cũng xuất phát từ Điều 479 BLDS năm 2015 quy định về nghĩa vụ bảo quản tài sản của bên thuê tài sản. 

3.Vụ việc thực tế về trả lại tài sản thuê

Bản án số 05/2021/DS-ST ngày 23-02-2021 về v/v “tranh chấp hợp đồng thuê tài sản”[1]

3.1.Nội dung vụ việc

Ông Lưu Thanh D đồng ý cho Công ty  trách nhiệm hữu hạn dịch vụ xây dựng Phước Bảo H (sau đây gọi là Công ty Phước Bảo H) thuê một số tài sản phục vụ cho việc xây dựng, cụ thể như sau:Vào các ngày 25, 26 và 27 tháng 3 năm 2019, ông D cho Công  ty Phước Bảo H thuê một số tài sản phục vụ cho việc xây dựng nhưng hai bên không làm hợp đồng mà chỉ thỏa thuận miệng với nhau. Đến ngày 27/3/2019, ông D và Công  ty Phước Bảo H lập Hợp đồng cho thuê tài sản xây dựng gồm: 40 chân giàn giáo sắt sơn 1,9m; 262 cây chéo kẽm (40 + 89 + 3 + 130); 29 chân giàn giáo 1,5m; 697 cái kích U(331 + 366); 37 chân giàn giáo sắt sơn 1,2m; 236 chân giàn giáo sắt sơn 0,9m(36 + 200); 162 chân giàn giáo 1,7m (92 + 57 + 13); 69 chân giàn giáo kẽm 1,5m (56 + 13); 8.035kg xà gồ kẽm (3.760kg + 2.230kg+ 2.045kg); 107 cây xà gồ kẽm (5x5) 4m. 
Ngày 28/3/2019, ông D giao tiếp 69 chân giáo kẽm 1,7m; 30 chân giáo kẽm 1,5m; 10 cây chéo kẽm dấu đỏ; 02 chân giáo sắt sơn 1,5m; 07 cây xà gồ kẽm (5x5) 4m; 45 cái chống tăng 4m và 100 cái kích U. Số tài sản này bà Nguyễn Thị Ngọc H, Giám đốc công ty là người ký nhận. Ngày 02/4/2019, ông D giao tiếp 50 cây ruột chống tăng; 43 cây võ chống tăng; 115  cây  chéo  170m  và120  chân  giáo kẽm 1,2m.Số tài sản này  ông Trần Văn B là người ký nhận. Giá thỏa thuận 70.000đ/m2 bê tông sàn. Tổng số tài sản ông  D đã giao cho Công ty Phước Bảo H: 231  chân  giáo kẽm 1,7m; 40 chân giáo sắt sơn 1,9m; 99 chân giáo kẽm1,5m; 120 chân giáo kẽm 1,2m; 31 chân giáo sắt sơn 1,5m; 37 chân giáo sắt sơn 1,2m; 326 chân giáo sắt sơn 0,9m; 369 cây chéo sắt sơn 1,7m; 362 cây chéo kẽm 2m; 485 kg võ chống tăng sắt sơn 4m; 525 kg  ruột chống tăng sắt sơn 4m; 797  cái kích U đen; 8.035kg xà gồ kẽm và 114 cây xà gồ (5x5) kẽm 4m.
Đến tháng 4/2019, Công ty Phước Bảo H đã trả lại cho ông D một số tài sản nhưng còn thiếu một số tài sản sau:61 chân giáo kẽm 1.7m; 09 chân giáo sắt sơn 1,9m; 21 chân giáo kẽm 1,5m; 13 chân giáo sắt sơn 1,5m; 33 chân giáo kẽm 1,2m; 143 cây chéo sắt sơn 1,7; 70 cây chéo kẽm 2m; 280  kgvõ chống tăng kẽm 4m; 354 kg ruột chống tăng sắt sơn 4m; 97 cái kích U đen; 2.650kg xà gồ kẽm; 114 xây xà gồ (5x5) kẽm 4m; 02 chân giáo sắt sơn 0,9 và 55 cái chéo kẽm 1,7m.
Do không thỏa thuận được với nhau nên ông  D yêu cầu Tòa án giải quyết buộc Công ty Phước Bảo H phải trả lại tài sản là vật tư phục vụ cho việc xây dựng còn  thiếu,  trường  hợp  không  trả  bằng  hiện  vật  thì  trả  bằng  tiền  tương  đương 106.234.000đ.Ông D chỉ yêu cầu Công ty Phước Bảo H trả lại số tài sản đã thuê trả chưa đủ mà không tranh chấp số tiền cho thuê.

3.2.Nhận định của Tòa án

Căn cứ vào các tài liệu, chứng cứ do nguyên đơn cung cấp thể hiện từ ngày 25/3/2019 đến ngày 02/4/2019, ông  D cho Công  ty Phước Bảo H thuê tài sản là vật tư phục vụ cho việcxây dựng gồm: 231 chân giáo kẽm 1,7m; 40 chân giáo sắt sơn 1,9m; 99 chân giáokẽm 1,5m; 120 chân giáo kẽm 1,2m; 31 chân giáo sắt sơn 1,5m; 37 chân giáo sắt sơn 1,2m; 326 chân giáo sắt sơn 0,9m; 369 cây chéo sắt sơn 1,7m; 362 cây chéo kẽm 2m; 485 kg võ chống tăng sắt sơn 4m; 525 kg ruột chống tăng sắt sơn 4m; 797 cái kích U đen; 8.035kg xà gồ kẽm và 114 cây xà gồ (5x5) kẽm 4m.
Căn cứ vào các chứng cứ do nguyên đơn cung cấp và sự thừa nhận của bà H khẳng định giữa ông D và Công ty Phước Bảo H có ký kết hợp đồng thuê tài sản là vật tư phục vụ cho việc xây dựng và ông D đã giao tài sản cho Công ty Phước Bảo H theo xác nhận tại các biên nhận, nhưng do Công ty Phước Bảo H không trả đủ tài sản thuê nên ông D khởi kiện yêu cầu phải trả là có cơ sở chấp nhận. 
Theo ông D số tài sản Công ty Phước Bảo H chưa trả gồm các tài sảnsau: 61  chân giáo kẽm 1.7m; 09 chân giáo sắt sơn 1,9m; 21 chân giáo kẽm 1,5m; 13 chân giáo sắt sơn 1,5m; 33 chân giáo kẽm 1,2m; 143 cây chéo sắt sơn 1,7; 70 cây chéo kẽm 2m; 280 kg võ chống tăng kẽm 4m; 354 kg ruột chống tăng sắt sơn 4m; 97 cái kích U đen; 2.650kg xà gồ kẽm; 114 xây xà gồ (5x5) kẽm 4m; 02 chân giáo sắt sơn 0,9m và 55 cái chéo kẽm 1,7m
Theo kết quả định giá tài sản ngày 14/12/2020 thì tổng trị giá tài sản tranh chấp là 148.182.300đ. Từ những nhận định và phân tích nêu trên cần tuyên xử chấp nhận yêu cầu khởi kiện của ông D về việc yêu cầu Công ty Phước Bảo H phải trả lại số tài sản nói trên, trường hợp không trả được bằng hiện vật thì phải trả bằng tiền. Theo kết quả định giá thì tổng trị giá tài sản tranh chấp là 148.182.300đ, nhưng theo đơn khởi kiện và tại phiên tòa ông Dyêu cầu trả 106.234.000đnên chỉ buộc Công ty Phước Bảo H trong trường hợp không trả bằng hiện vật thì phải trả 106.234.000đ.

3.3.Quyết định

Chấp nhận yêu cầu khởi kiện của ông Lưu Thanh D đối với Công ty trách nhiệm hữu hạn dịch vụ xây dựng Phước Bảo H. Buộc Công ty trách nhiệm hữu hạn dịch vụ xây dựng Phước Bảo H phải trả lại cho ông Lưu Thanh D tài sản thuê gồm: 61 chân giáo kẽm 1.7m; 09 chân giáo sắt sơn 1,9m; 21 chân giáo kẽm 1,5m; 13 chân giáo sắt sơn 1,5m; 33 chân giáo kẽm 1,2m; 143 cây chéo sắt sơn 1,7; 70 cây chéo kẽm 2m; 280 kg võ chống tăng kẽm 4m; 354 kg ruột chống tăng sắt sơn 4m; 97 cái kích U đen; 2.650kg xà gồ kẽm; 114 xây xà gồ (5x5) kẽm 4m; 02 chân giáo sắt sơn 0,9m và 55 cái chéo kẽm 1,7m. Trường  hợp  không  trả  được tài  sản  thuêthì  phải  thanh  toán  số  tiền 106.234.000 (một trăm không sáu triệu, hai trăm ba mươi bốn nghìn) đồng.

 Xem thêm: Tổng hợp các bài viết hỏi đáp Luật Dân sự

Luật Hoàng Anh

[1] https://congbobanan.toaan.gov.vn/2ta676307t1cvn/chi-tiet-ban-an, truy cập ngày 28/08/2021.