Trường hợp bên đề nghị giao kết hợp đồng chết, mất năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức làm chủ hành vi?

Trong thời hạn bên được đề nghị trả lời chấp nhận giao kết hợp đồng có thể xảy ra các sự kiện tác động đến chủ thể trong quan hệ là bên đề nghị. Theo đó, trong thời gian đó có thể vì một lý do nào đó mà họ bị thiệt mạng, hay mất năng lực hành vi hoặc có khó khăn trong nhận thức làm chủ hành vi dẫn đến một vấn đề pháp lý là đề nghị mà họ đã  đưa ra có còn hiệu lực pháp luật hay không? Điều 395 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về trường hợp này như sau:

“Điều 395. Trường hợp bên đề nghị giao kết hợp đồng chết, mất năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi
Trường hợp bên đề nghị chết, mất năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi sau khi bên được đề nghị trả lời chấp nhận giao kết hợp đồng thì đề nghị giao kết hợp đồng vẫn có giá trị, trừ trường hợp nội dung giao kết gắn liền với nhân thân bên đề nghị”

1.Khái niệm

-Khoản 1 Điều 386 BLDS năm 2015 quy định: “Đề nghị giao kết hợp đồng là việc thể hiện rõ ý định giao kết hợp đồng và chịu sự ràng buộc về đề nghị này của bên đề nghị đối với bên đã được xác định hoặc tới công chúng (sau đây gọi chung là bên được đề nghị)”. Để nghị giao kết hợp đồng là giai đoạn đầu tiên của trình tự giao kết hợp đồng. Khi một người muốn thiết lập một hợp đồng thì phải thể hiện ý chí đó ra bên ngoài bằng một hàng vi cụ thể, để bên kia nhận biết được. Do đó, có thể hiểu đơn giản đề nghị giao kết hợp đồng là sự thể hiện ý chí của một người trước một người khác về mong muốn thiết lập một hợp đồng dân sự với người đó.
-Chết là trạng thái bất động của con người, họ không còn có thể tiếp tục sống, sinh hoạt, là sự ngừng vĩnh viễn mọi hoạt động sống của một cơ thể.
-Khoản 1 Điều 22 BLDS năm 2015 quy định: “Khi một người do bị bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi thì theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, Tòa án ra quyết định tuyên bố người này là người mất năng lực hành vi dân sự trên cơ sở kết luận giám định pháp y tâm thần”. Người bị mất năng lực hành vi không có khả năng nhận thức, làm chủ hành vi của mình. Năng lực hành vi là năng lực mà pháp luật trao cho chủ thể, qua đó chủ thể có thể thông quan hành vi của mình tham gia vào các quan hệ pháp luật dân sự. Điều đó đồng nghĩa với việc người đã mất năng lực hành vi thì không thể tham gia vào các quan hệ dân sự được nữa. Mọi việc của người bị mất năng lực hành vi đều do người giám hộ hoặc người đại diện thực hiện.
-Khoản 1 Điều 23 BLDS năm 2015 quy định: “Người thành niên do tình trạng thể chất hoặc tinh thần mà không đủ khả năng nhận thức, làm chủ hành vi nhưng chưa đến mức mất năng lực hành vi dân sự thì theo yêu cầu của người này, người có quyền, lợi ích liên quan hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, trên cơ sở kết luận giám định pháp y tâm thần, Tòa án ra quyết định tuyên bố người này là người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi và chỉ định người giám hộ, xác định quyền, nghĩa vụ của người giám hộ”. Cũng gần như người bị mất năng lực hành vi dân sự, những người có khó khăn trong nhận thức làm chủ hành vi ở mức độ nhẹ hơn. Tức họ không hoàn toàn mất đi khả năng nhận thức, làm chủ hành vi của mình, mà chỉ ở một mức độ nhất định. Họ vẫn có thể tự mình tham gia một số quan hệ pháp luật dân sự mà người bị mất năng lực hành vi không thể tham gia. Họ vẫn cần người giám hộ, hoặc người đại diện thay mình tham gia những quan hệ mà họ không đủ khả năng nhận thức. 

2.Nội dung

-Về nguyên tắc, khi một cá nhân chết, mất năng lực hành vi, hoặc có kho khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi thì không còn khả năng tham gia xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự của mình. Tuy nhiên, đối với những cá nhân đã chết mà quyền, nghĩa vụ của họ đã được xác lập trước đó, thì theo quy định của pháp luật thừa kế, quyền và nghĩa vụ đó sẽ được để lại cho người thừa kế hợp pháp của họ. Còn đối với trường hợp cá nhân mất năng lực hành vi dân sự hay có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi khi cần xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự thì người đại diện hợp pháp sẽ đứng ra thay họ thực hiện. Do đó, để bảo vệ lợi ích của các bên, pháp luật đã quy định trường hợp bên đề nghị chết, mất năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi sau khi bên được đề nghị trả lời chấp nhận giao kết hợp đồng thì đề nghị giao kết hợp đồng vẫn có giá trị, trừ trường hợp nội dung giao kết gắn liền với nhân thân bên đề nghị.
-Thực chất quy định này nhằm bảo vệ lợi ích của bên được đề nghị, trong trường hợp họ đã xem xét và mong muốn giao kết hợp đồng, nhưng bên đề nghị lại không thể tiếp tục thực hiện hợp đồng với họ, làm lãng phí thời gian, cồn sức của họ, thậm chí có thể gây thiệt hại. Vậy nên, trong trường hợp này người thừa kế hoặc người đại diện cho bên đề nghị sẽ thực hiện thay. Pháp luật không quy định nếu thông báo chấp nhận được gửi đến trước thời điểm bên đề nghị chết, mất năng lực hành vi hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi, thì thông báo chấp nhận sẽ bị vô hiệu. Vậy nên, có thể hiểu, nếu bên được đề nghị không chấp nhận giao kết hợp đồng thì thông báo sẽ chấm dứt hiệu lực theo căn cứ tại khoản 2 hoặc khoản 3 Điều 391 BLDS năm 2015. Nhưng nếu họ biết bên đề nghị không thể tiếp tục giao kết hợp đồng, nhưng vẫn mong muốn giao kết hợp đồng thì vẫn có thể gửi thông báo chấp nhận đề nghị giao kết hợp đồng với người thừa kế, hoặc người đại diện hợp pháp của bên đề nghị. Lúc này, với tư cách là người thừa kế, người đại diện, các chủ thể đó có nghĩa vụ phải thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự của người để lại thừa kế, người được đại diện theo quy định của pháp luật. 
-Ngoài việc công nhận giá trị của đề nghị, thì pháp luật còn ghi nhận thêm trường hợp ngoại lệ khi nội dung giao kết gắn liền với nhân thân của bên đề nghị. Theo nguyên tắc, thì quyền và nghĩa vụ gắn liền với nhân thân thì không thể chuyển giao, khoản 1 Điều 25 BLDS năm 2015 quy định: “Quyền nhân thân được quy định trong Bộ luật này là quyền dân sự gắn liền với mỗi cá nhân, không thể chuyển giao cho người khác, trừ trường hợp luật khác có liên quan quy định khác”. 

 Xem thêm: Tổng hợp các bài viết hỏi đáp Luật Dân sự

Luật Hoàng Anh