Chứng khoán phái sinh là gì? Đặc điểm và phân loại

Chứng khoán là một lĩnh vực đã và đang nhận được sự quan tâm của đông đảo của các chủ đầu tư bởi lợi nhuận mà nó mang lại thường rất lớn. Tuy nhiên, khi lợi nhuận càng cao thì rủi ro mà chủ đầu tư phải đối mặt lại càng lớn. Khi nói về đầu tư chứng khoán không thể không kể đến đầu tư chứng khoán phái sinh – là loại chứng khoán. Dưới đây, Luật Hoàng Anh sẽ trình bày về khái niệm, đặc điểm và phân loại chứng khoán phái sinh mời bạn đọc tham khảo.

1. Khái niệm chứng khoán phái sinh

Theo Khoản 9 Điều 4 Luật chứng khoán số 54/2019/QH14 ngày 26 tháng 11 năm 2019 (sau đây gọi là luật chứng khoán 2019) quy định về khái niệm chứng khoán phái sinh như sau:

“Điều 4. Giải thích từ ngữ

9. Chứng khoán phái sinh là công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, bao gồm hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn, trong đó xác nhận quyền, nghĩa vụ của các bên đối với việc thanh toán tiền, chuyển giao số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định trong khoảng thời gian hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai.”

Theo đó tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh (sau đây gọi là tài sản cơ sở) là chứng khoán, chỉ số chứng khoán hoặc tài sản khác theo quy định của Chính phủ được sử dụng làm cơ sở để xác định giá trị chứng khoán phái sinh.

Như vây, chứng khoán phái sinh là một hợp đồng tài chính quy định quyền lợi, nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng. Trong đó, giá giao dịch sẽ được xác định ở thời điểm hiện tại, tuy nhiên thời điểm thực hiện sẽ ở một ngày cụ thể trong tương lai.

2. Đặc điểm của chứng khoán phái sinh

- Mối quan hệ giữa tài sản cơ sở và chứng khoán phái sinh. Mỗi chứng khoán phái sinh được thành lập trên tối thiểu một tài sản cơ sở và có giá trị gắn liền với giá trị của phần tài sản đó.

- Chứng khoán phái sinh không xác nhận quyền sở hữu với tài sản cơ sở mà chỉ là sự cam kết về quyền và nghĩa vụ phát sinh trong tương lai giữa hai bên tham gia vào hợp đồng. Thêm nữa, loại chứng khoản này còn là công cụ gắn liền cùng đòn bẩy tài chính. Do đó, chứng khoán phái sinh mang tính chất chủ yếu là đầu tư vào sự biến động giá trị của tài sản chứ không phải là sự đầu tư vào một loại tài sản thực tế.

Giao dịch chứng khoán phái sinh vào lúc ban đầu yêu cầu về vốn đầu tư không cao, thấp hơn nhiều so với việc đầu tư trong thị trường tài sản cơ sở. Tuy nhiên, song song với tiềm năng về lợi nhuận và vốn đầu tư thì nguy cơ tiềm ẩn cũng không thấp vì những dự báo của nhà đầu tư có thể chênh lệch so với thực tế.

3. Phân loại chứng khoán phái sinh

Theo như khái niệm chứng khoán phái sinh thì chứng khoán phái sinh được chia thành hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn. Cụ thể:

a. Hợp đồng quyền chọn

Theo Khoản 11 Luật chứng khoán 2019 quy định về hợp đồng quyền chọn như sau:

Hợp đồng quyền chọn là loại chứng khoán phái sinh, xác nhận quyền của người mua và nghĩa vụ của người bán để thực hiện một trong các giao dịch sau đây:

- Mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá thực hiện đã được xác định tại thời điểm trước hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai;

- Thanh toán khoản chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở đã được xác định tại thời điểm giao kết hợp đồng và giá trị tài sản cơ sở tại thời điểm trước hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai.

b. Hợp đồng tương lai

Theo Khoản 12 Luật chứng khoán 2019 quy định về hợp đồng tương lai như sau:

Hợp đồng tương lai là loại chứng khoán phái sinh niêm yết, xác nhận cam kết giữa các bên để thực hiện một trong các giao dịch sau đây:

- Mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định vào ngày đã xác định trong tương lai;

- Thanh toán khoản chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở đã được xác định tại thời điểm giao kết hợp đồng và giá trị tài sản cơ sở vào ngày đã xác định trong tương lai.

c. Hợp đồng kỳ hạn

Theo Khoản 13 Luật chứng khoán 2019 quy định về hợp đồng kỳ hạn như sau:

“13. Hợp đồng kỳ hạn là loại chứng khoán phái sinh giao dịch thỏa thuận, xác nhận cam kết giữa các bên về việc mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định vào ngày đã xác định trong tương lai.”

Sản phẩm hợp đồng tương lai phổ biến nhất là: Hợp đồng tương lai chỉ số VN30 và Hợp đồng tương lai Trái phiếu Chính phủ.

Xem thêm: Tổng hợp các bài viết về Luật chứng khoán.

Luật Hoàng Anh