Khi nào Hội đồng giám đốc thẩm hủy bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật để điều tra lại hoặc xét xử lại?

1. Cơ sở pháp lý

Căn cứ Điều 391 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 (BLTTHS) tuân thủ pháp luật về hủy bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật để điều tra lại hoặc xét xử lại được quy định như sau:

“Điều 391. Hủy bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật để điều tra lại hoặc xét xử lại

Hội đồng giám đốc thẩm hủy một phần hoặc toàn bộ bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật để điều tra lại hoặc xét xử lại nếu có một trong các căn cứ quy định tại Điều 371 của Bộ luật này. Nếu hủy để xét xử lại thì tùy trường hợp, Hội đồng giám đốc thẩm có thể quyết định xét xử lại từ cấp sơ thẩm hoặc cấp phúc thẩm.

Trường hợp xét thấy cần tiếp tục tạm giam bị cáo thì Hội đồng giám đốc thẩm ra quyết định tạm giam cho đến khi Viện kiểm sát hoặc Tòa án thụ lý lại vụ án.”

2. Quy định của BLTTHS 2015 về việc hủy bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật để điều tra lại hoặc xét xử lại.

Điều luật giữ nguyên quy định tại khoản 3 Điều 285 BLTTHS 2003 quy định về thẩm quyền của Hội đồng giám đốc thẩm trong việc hủy bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật để điều tra lại hoặc xét xử lại.

Việc hủy bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật để điều tra lại được thực hiện trong trường hợp có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong điều tra, truy tố, xét xử dẫn đến sai lầm nghiêm trọng trong việc giải quyết vụ án. Vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng được hiểu là trong quá trình điều tra, truy tố xét xử, CQTHTT, người tiến hành tố tụng không thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ trình tự thủ tục do BLTTHS quy định, những vi phạm này làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc xác định sự thật khách quan, toàn diện của vụ án; xâm phạm nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người tham gia tố tụng.

Ví dụ như bỏ lọt tội phạm, người phạm tội hoặc không thu thập đầy đủ chứng cứ, dẫn đến việc ra bản án không đúng pháp luật, làm oan người vô tội.

Việc hủy bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật để xét xử lại được thực hiện trong trường hợp kết luận trong bản án, quyết định của Tòa án không phù hợp với những tình tiết khác quan của vụ án. Đây là trường hợp Tòa án đưa ra phán quyết không phù hợp với những tình tiết khách quan của vụ án được thể hiện trong hồ sơ vụ án hoặc qua tranh tụng tại phiên tòa như bỏ qua các tình tiết gỡ tội hoặc định tội, không xem xét đến các tình tiết tăng nặng giảm nhẹ dẫn đến việc ra kết luận trong bản án, quyết định bị sai lệch, ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc xác định bị cáo có tội hay không có tội, có tội thì sẽ là tội gì, mức hình phạt như thế nào?

Hoặc có sai lầm nghiêm trọng trong việc áp dụng pháp luật, ví dụ như xác định sai tội danh, phán quyết của Tòa án không phù hợp với các chứng cứ có trong hồ sơ, bỏ sót những người tham gia tố tụng.

Nếu hủy để xét xử lại thì tùy trường hợp, Hợp đồng giám đốc thẩm có thể quyết định xét xử lại từ cấp sơ thẩm (nếu cả hai bản đều có sai lầm) hoặc cấp phúc thẩm (nếu bản án sơ thẩm đã xét xử đúng những bản án phúc thẩm lại cải sửa, dẫn đến sai lầm, cần phải hủy đi để xét xử lại)

Tạm giam là biện pháp ngăn chặn nghiêm khắc nhất, hạn chế trực tiếp đến quyền tự do đi lại, làm việc của công dân nên pháp luật quy định thời hạn tạm giam trong các giai đoạn tố tụng rất chặt chẽ. Tuy nhiên, ngoài các quy định về tạm giam (các Điều 173, 240, 241, 277, 278), BLTTHS 2015 lại không có quy định về việc tạm giam sau khi Hội đồng giám đốc thẩm hủy một phần hoặc toàn bộ bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật để điều tra hoặc xét xử lại. Do vậy, Điều luật này đã quy định: Trường hợp xét thấy cần tiếp tục tạm giam bị cáo thì Hội đồng giám đốc thẩm ra quyết định tạm giam cho đến khi Viện kiểm sát hoặc Tòa án thụ lý lại vụ án. Trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày ra quyết định, hồ sơ vụ án phải được chuyển cho Viện kiểm sát cùng cấp để điều tra lại hoặc cho Tòa án có thẩm quyền để xét xử lại theo thủ tục chung theo quy định tại Điều 396 BLTTHS 2015, cụ thể:

“Điều 396. Thời hạn chuyển hồ sơ vụ án để điều tra lại hoặc xét xử lại

Nếu Hội đồng giám đốc thẩm quyết định hủy bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật để điều tra lại thì trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày ra quyết định, hồ sơ vụ án phải được chuyển cho Viện kiểm sát cùng cấp để điều tra lại theo thủ tục chung quy định tại Bộ luật này.

Nếu Hội đồng giám đốc thẩm quyết định hủy bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật để xét xử lại vụ án ở cấp sơ thẩm hoặc ở cấp phúc thẩm thì trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày ra quyết định, hồ sơ vụ án phải được chuyển cho Tòa án có thẩm quyền để xét xử lại theo thủ tục chung quy định tại Bộ luật này.”

Ngay sau khi nhận được hồ sơ vụ án, Viện kiểm sát hoặc Tòa án có thẩm quyền phải tiếp tục ra quyết định tạm giam theo quy định chung.

Xem thêm: Tổng hợp các bài viết của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015

Luật Hoàng Anh