Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại được quy định như thế nào theo quy định của BLTTHS 2015?

1. Cơ sở pháp lý

Căn cứ Điều 155 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 (BLTTHS) khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại được quy định như sau:

“Điều 155. Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại

1. Chỉ được khởi tố vụ án hình sự về tội phạm quy định tại khoản 1 các điều 134, 135, 136, 138, 139, 141, 143, 155, 156 và 226 của Bộ luật hình sự khi có yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại là người dưới 18 tuổi, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất hoặc đã chết.

2. Trường hợp người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu thì vụ án phải được đình chỉ, trừ trường hợp có căn cứ xác định người đã yêu cầu rút yêu cầu khởi tố trái với ý muốn của họ do bị ép buộc, cưỡng bức thì tuy người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án vẫn tiếp tục tiến hành tố tụng đối với vụ án.

3. Bị hại hoặc người đại diện của bị hại đã rút yêu cầu khởi tố thì không có quyền yêu cầu lại, trừ trường hợp rút yêu cầu do bị ép buộc, cưỡng bức.”

2. Điều kiện và một số vấn đề liên quan đến việc khởi tố vụ án theo yêu cầu của người bị hại theo quy định của BLTTHS 2015.

Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại là trường hợp đặc biệt do tính chất của vụ án và vì lợi ích của người bị hại, cơ quan có thẩm quyền không tự ý quyết định việc khởi tố vụ án mà việc khởi tố vụ án hình sự được thực hiện theo yêu cầu của người bị hại. Đó là những vụ án về các tội phạm được quy định tại các khoản 1 các Điều 134 (Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác), 135 (Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác trong trạng thái bị kích động mạnh), 136 (Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội), 138 (Tội vô ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác), 139 (Tội vô ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác do vi phạm quy tắc nghề nghiệp hoặc quy tắc hành chính), 141 (Tội hiếp dâm), 143 (Tội cưỡng dâm), 155 (Tội làm nhục người khác), 156 (Tội vu khống), và 226 (Tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp) BLHS 2015.

Ngoài việc xác định dấu hiệu tội phạm trong các trường hợp nêu trên thì để khởi tố vụ án hình sự còn phải có yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của người bị hại là người dưới 18 tuổi, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất hoặc đã chết.

Điều luật cũng quy định trường hợp vụ án đã được khởi tố theo yêu cầu của bị hại, nhưng sau đó người yêu cầu rút đơn yêu cầu thì vụ án phải được đình chỉ, dù đang ở bất cứ giai đoạn nào. Nếu vụ án đang ở giai đoạn điều tra thì cơ quan điều tra ra quyết định ra quyết định đình chỉ điều tra. Nếu vụ án đã chuyển sang cho Viện kiểm sát thì Viện kiểm sát đình chỉ vụ án. Nếu vụ án đang trong giai đoạn xét xử thì Tòa án quyết định đình chỉ vụ án. Việc rút yêu cầu khởi tố của bị hại có thể được thực hiện bằng văn bản hoặc bằng miệng. Tuy nhiên, trong trường hợp có căn cứ xác định người đã rút yêu cầu khởi tố trái với ý muốn của họ do bị ép buộc, cưỡng bức thì tuy người đã yêu cầu rút đơn thì CQĐT, Viện kiểm sát, Tòa án vẫn tiếp tục tiến hành tố tụng đối với vụ án. Trong trường hợp này, vấn đề quan trọng nhất đặt ra đối với CQTHTT là phải đủ căn cứ chứng minh việc “rút yêu cầu khởi tố trái với ý muốn của họ”. Thực tế, việc chứng minh sự trái ý muốn thường rất khó khăn, đặc biệt trước những diễn biến phức tạp về tính chất và thủ đoạn hoạt động của các loại tội phạm trong tình hình hiện nay.

Sau khi rút yêu cầu khởi tố vụ án hình sự thì bị hại hoặc người đại diện của bị hại đã yêu cầu không có quyền yêu cầu lại, trừ trường hợp rút yêu cầu do bị ép buộc.

 Như vậy, Điều luật đã bổ sung một số điểm mới như: thu hẹp phạm vi yêu cầu khởi tố của bị hại bằng loại bỏ các vụ án về tội xâm phạm quyền tác giả; mở rộng phạm vi người có quyền yêu cầu khởi tố vụ án và rút yêu cầu khởi tố vụ án. Ngoài bị hại, người đại diện hợp pháp của người bị hại là người dưới 18 tuổi, người có nhược điểm về tâm thần như quy định tại Điều 105 BLTTHS 2003, thì Điều luật còn quy định thêm một đối tượng mới là người đại diện của bị hại đã chết; không giới hạn thời điểm bị hại rút đơn yêu cầu khởi tố. Khoản 2 Điều 105 BLTTHS 2003 quy định thời điểm cuối cùng là trước ngày mở phiên tòa sơ thẩm. Điều 155 BLTTHS 2015 đã bỏ giới hạn này, người bị hại có quyền rút đơn yêu cầu khởi tố dù đang ở bất cứ giai đoạn nào.

Xem thêm: Tổng hợp các bài viết của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015

Luật Hoàng Anh