Thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự được pháp luật hiện hành quy định như thế nào?

1. Cơ sở pháp lý

Căn cứ Điều 156 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 (BLTTHS) thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự được quy định như sau:

“Điều 156. Thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự

1. Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, Viện kiểm sát ra quyết định thay đổi quyết định khởi tố vụ án hình sự khi có căn cứ xác định tội phạm đã khởi tố không đúng với hành vi phạm tội xảy ra; ra quyết định bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự khi có căn cứ xác định còn tội phạm khác chưa bị khởi tố.

2. Trong thời hạn 24 giờ kể từ khi ra quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự, Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra phải gửi quyết định kèm theo các tài liệu liên quan đến việc thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự cho Viện kiểm sát cùng cấp hoặc Viện kiểm sát có thẩm quyền để kiểm sát việc khởi tố.

Trong thời hạn 24 giờ kể từ khi ra quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự, Viện kiểm sát phải gửi cho Cơ quan điều tra để tiến hành điều tra.”

2. Quy định về điều kiện, thủ tục thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự.

Trong quá trình tiến hành tố tụng sau khi vụ án được khởi tố, nhất là các hoạt động điều tra, các cơ quan tiến hành tố tụng có thể phát hiện những thông tin, chứng cứ, tài liệu mới làm thay đổi về bản chất vụ án và hành vi phạm tội. Với sự thay đổi này, quyết định khởi tố vụ án hình sự ban đầu không còn chính xác hoặc chưa đầy đủ nên cần phải, bổ sung cho phù hợp với thực tế khách quan.

Điều luật quy định có quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng có quyền ra quyết định thay đổi quyết định khởi tố vụ án hình sự khi có căn cứ xác định tội phạm đã khởi tố không đúng với hành vi phạm tội xảy ra. Cần lưu ý là chỉ thay đổi quyết định khởi tố vụ án trong trường hợp thay đổi tội danh. Không áp dụng việc thay đổi quyết định khởi tố vụ án nếu qua điều tra xác định được hành vi của bị can thuộc trường hợp nặng hơn hoặc nhẹ hơn trong cùng tội danh đã được khởi tố.

Ví dụ, quyết định khởi tố vụ án theo khoản 2 Điều 123 BLHS về tội giết người nhưng qua điều tra xác định bị can phạm vào khoản 1 Điều 123 BLHS 2015 thì CQĐT không phải thay đổi quyết định khởi tố vụ án hình sự. Tuy nhiên, nếu qua điều tra xác định bị can phạm tội quy định tại Điều 125 BLHS tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh thì CQĐT phải thay đổi quyết định khởi tố vụ án hình sự.

Điều luật cũng quy định, có quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng có quyền ra quyết ra quyết định bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự khi có căn cứ xác định còn tội phạm khác chưa bị khởi tố.

Ví dụ: quyết định khởi tố vụ án “giết người” theo điều 123 BLHS nhưng qua điều tra Cơ quan Điều tra xác định bị can còn phạm tội “cướp tài sản” quy định tại Điều 168 BLHS thì cơ quan điều tra phải ra quyết định bổ sung quyết định khởi tố vụ án “cướp tài sản” theo quy định của Điều 168 BLHS.

Điều luật quy định các cơ quan sau có thẩm quyền thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự:

- Cơ quan Điều tra;

- Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra;

- Viện kiểm sát.

Trong thời hạn 24 giờ kể từ khi ra quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự, Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra phải gửi quyết định kèm theo các tài liệu liên quan đến việc thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự cho Viện kiểm sát cùng cấp hoặc Viện kiểm sát có thẩm quyền để kiểm sát việc khởi tố. Quy định này là cần thiết để Viện kiểm sát giám sát tính hợp pháp của các quyết định khác có liên quan đến quyền và chủ thể tham gia tố tụng, bởi khi thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự thì sẽ kéo theo việc thay đổi hàng loạt những vấn đề liên quan đến thời hiệu, biện pháp ngăn chặn, quyền năng của chủ thể tiến hành hay tham gia tố tụng và các thủ tục tố tụng.

Trong thời hạn 24 giờ kể từ khi ra quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự, Viện kiểm sát phải gửi cho Cơ quan điều tra để tiến hành điều tra. Quy định này nhằm bảo đảm kết quả hoạt động điều tra vì khi thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự thì sẽ làm thay đổi hướng điều tra hoặc đặt ra yêu cầu bổ sung kế hoạch điều tra của Cơ quan Điều tra.

Đặc biệt, Điều này còn được quy định tại Điều 8 Thông tư liên tịch 04/2018/TTLT-VKSNDTC-BCA-BQP:

“Điều 8. Thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự

1. Trong thời hạn 03 ngày, kể từ ngày nhận được quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự và các tài liệu có liên quan của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát phải xem xét, xử lý như sau:

a) Nếu thấy chưa rõ căn cứ thì có văn bản yêu cầu Cơ quan điều tra bổ sung chứng cứ, tài liệu để làm rõ;

b) Nếu thấy quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự không có căn cứ thì có văn bản yêu cầu Cơ quan điều tra ra quyết định hủy bỏ quyết định đó; trường hợp Cơ quan điều tra không nhất trí thì Viện kiểm sát ra quyết định hủy bỏ quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự theo quy định tại điểm b khoản 1 Điều 161 Bộ luật Tố tụng hình sự.

2. Khi có căn cứ thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự, Viện kiểm sát có văn bản yêu cầu; chậm nhất 03 ngày, kể từ ngày nhận được văn bản yêu cầu, Cơ quan điều tra phải ra quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự; nếu đã yêu cầu mà Cơ quan điều tra không thực hiện thì Viện kiểm sát ra quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự.

3. Không thay đổi quyết định khởi tố vụ án hình sự nếu qua điều tra xác định được hành vi của bị can phạm vào khoản khác của tội danh đã khởi tố.”

Ví dụ: Quyết định khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can đối với Nguyễn Văn A về tội trộm cắp tài sản theo khoản 2 Điều 173 Bộ luật Hình sự; quá trình điều tra xác định được hành vi trộm cắp của Nguyễn Văn A phạm vào khoản 1 Điều 173 Bộ luật Hình sự hoặc phạm vào khoản 3 Điều 173 Bộ luật Hình sự, thì không phải ra quyết định thay đổi quyết định khởi tố vụ án hình sự.

Như vậy, Điều luật đã phân tách rõ trường hợp cơ quan có thẩm quyền tiến ra quyết định thay đổi quyết định khởi tố vụ án và trường hợp cơ quan có thẩm quyền ra quyết định bổ sung quyết định khởi tố vụ án, ngoài ra Điều luật còn bổ sung thêm đối tượng có thẩm quyền ra quyết định thay đổi và bổ sung quyết định khởi tố vụ án hình sự là cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra.

Xem thêm: Tổng hợp các bài viết của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015

Luật Hoàng Anh