Thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành?

1. Cơ sở pháp lý

Căn cứ Điều 367 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 (BLTTHS) tuân thủ pháp luật về thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành được quy định như sau:

“Điều 367. Thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành

1. Thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành được thực hiện:

a) Sau khi bản án tử hình có hiệu lực pháp luật, hồ sơ vụ án phải được gửi ngay cho Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và bản án phải được gửi ngay cho Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao;

b) Sau khi đã xem xét hồ sơ vụ án để quyết định kháng nghị hoặc quyết định không kháng nghị giám đốc thẩm hoặc tái thẩm, Tòa án nhân dân tối cao phải chuyển hồ sơ vụ án cho Viện kiểm sát nhân dân tối cao. Trong thời hạn 01 tháng kể từ ngày nhận được hồ sơ vụ án, Viện kiểm sát nhân dân tối cao phải trả lại hồ sơ vụ án cho Tòa án nhân dân tối cao;

c) Trong thời hạn 02 tháng kể từ ngày nhận được hồ sơ vụ án, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao phải quyết định kháng nghị hoặc quyết định không kháng nghị giám đốc thẩm hoặc tái thẩm;

d) Trong thời hạn 07 ngày kể từ ngày bản án có hiệu lực pháp luật, người bị kết án được gửi đơn xin ân giảm lên Chủ tịch nước;

đ) Bản án tử hình được thi hành nếu Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao không kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm và người bị kết án không có đơn xin ân giảm lên Chủ tịch nước.

Trường hợp bản án tử hình bị kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm mà Hội đồng giám đốc thẩm, Hội đồng tái thẩm Tòa án nhân dân tối cao quyết định không chấp nhận kháng nghị và giữ nguyên bản án tử hình thì Tòa án nhân dân tối cao phải thông báo ngay cho người bị kết án biết để họ làm đơn xin ân giảm hình phạt tử hình;

e) Trường hợp người bị kết án có đơn xin ân giảm hình phạt tử hình thì bản án tử hình được thi hành sau khi Chủ tịch nước bác đơn xin ân giảm.

2. Khi có căn cứ quy định tại khoản 3 Điều 40 của Bộ luật hình sự thì Chánh án Tòa án đã xét xử sơ thẩm không ra quyết định thi hành án tử hình và báo cáo Chánh án Tòa án nhân dân tối cao để xem xét chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân cho người bị kết án.”

2. Quy định của BLTTHS 2015 về thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành.

“Thi hành án tử hình là việc cơ quan có thẩm quyền tước bỏ quyền sống của con người chấp hành án theo quy định của Luật này”. Tử hình là hình phạt đặc biệt chỉ áp dụng đối với người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng thuộc một trong các nhóm tội về xâm phạm an ninh quốc gia, xâm phạm tính mạng con người, ma túy, tham nhũng và một số tội phạm đặc biệt nghiêm trọng khác theo quy định của pháp luật khi xét thấy họ không còn khả năng giáo dục cải tạo bằng hình phạt tù có thời hạn hay chung thân. Tử hình là loại hình phạt không thể khắc phục được sai lầm khi đã được thi hành. Chính vì vậy nên các quy định về việc thi hành bản án tử hình phải chặt chẽ, bản án tử hình cần được xem xét lại một cách hết sức cẩn trọng bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền cao nhất trong lĩnh vực tư pháp như TANDTC và VKSNDTC.

Khác với những bản án, quyết định khác của Tòa án khi đã có hiệu lực pháp luật phải được đưa ra thi hành (không có bị cáo bị cáo bị kết án tử hình), Tòa án đã ra bản án đó không phải gửi hồ sơ vụ án và bản án cho Tòa án và Viện kiểm sát cấp trên, Điều 367 BLTTHS 2015 quy định: “Sau khi bản án tử hình có hiệu lực pháp luật, hồ sơ vụ án phải được gửi ngay cho Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và bản án phải được gửi ngay cho Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao” vì Chánh án TANDTC và Viện trưởng VKSNDTC là người có thẩm quyền quyết định việc kháng nghị hay không kháng nghị giám đốc thẩm hoặc tái thẩm đối với bản án tử hình.

Đối với bản án tử hình, thời hạn kháng nghị và tính chất kháng nghị có những điểm khác biệt so với những bản án không có bị cáo bị kết án tử hình:

Thứ nhất, Trong thời hạn 02 tháng kể từ ngày nhận được hồ sơ vụ án, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao phải quyết định kháng nghị hoặc quyết định không kháng nghị giám đốc thẩm hoặc tái thẩm. Việc quy định thời hạn như vậy nhằm đề cao trách nhiệm của công tác của những người có thẩm quyền kháng nghị, để các bản án tử hình không kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm được sớm đưa ra thi hành, đồng thời cũng bảo đảm quyền được sống của những người bị kết án tử hình.

Thứ hai, trong thời hạn 07 ngày kể từ ngày bản án có hiệu lực pháp luật, người bị kết án được gửi đơn xin ân giảm lên Chủ tịch nước. Chánh án TANDTC, Viện trưởng VKSNDTC có trách nhiệm trình Chủ tịch nước ý kiến của mình về trường hợp người bị kết án xin ân giảm án tử hình. Đơn xin ân giảm này của người bị kết án cùng hồ sơ vụ án và ý kiến của Chánh án TANDTC, Viện trưởng VKSNDTC được gửi lên Văn phòng Chủ tịch nước để trình Chủ tịch nước xem xét, quyết định.

Đối với trường hợp hồ sơ chưa đầy đủ hoặc Văn phòng Chủ tịch nước có yêu cầu báo cáo bổ sung thì TANDTC có trách nhiệm xác minh, bổ sung tài liệu trong thời hạn không quá 30 ngày. Trường hợp Chủ tịch nước chấp nhận đơn xin ân giảm của người bị kết án thì hình phạt tử hình được chuyển thành tù chung thân. Hai quy chế này đã khắc phục những vướng mắc trong trình tự xét đơn xin ân giảm án tử hình mà BLTTHS 2003 chưa quy định cụ thể.

Điều luật cũng quy định: Sau khi đã xem xét hồ sơ vụ án để quyết định kháng nghị hoặc quyết định không kháng nghị giám đốc thẩm hoặc tái thẩm, Tòa án nhân dân tối cao phải chuyển hồ sơ vụ án cho Viện kiểm sát nhân dân tối cao. Trong thời hạn 01 tháng kể từ ngày nhận được hồ sơ vụ án, Viện kiểm sát nhân dân tối cao phải trả lại hồ sơ vụ án cho Tòa án nhân dân tối cao. Đây chính là thời gian để Viện trưởng VKSNDTC xem xét, quyết định kháng nghị hoặc quyết định không kháng nghị giám đốc thẩm hoặc tái thẩm đối với bản án tử hình.

Bản án tử hình được thi hành trong những trường hợp sau:

- Bản án tử hình được thi hành nếu Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao không kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm và người bị kết án không có đơn xin ân giảm lên Chủ tịch nước.

- Trường hợp bản án tử hình bị kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm mà Hội đồng giám đốc thẩm, Hội đồng tái thẩm Tòa án nhân dân tối cao quyết định không chấp nhận kháng nghị và giữ nguyên bản án tử hình thì Tòa án nhân dân tối cao phải thông báo ngay cho người bị kết án biết để họ làm đơn xin ân giảm hình phạt tử hình;

- Trường hợp người bị kết án có đơn xin ân giảm hình phạt tử hình thì bản án tử hình được thi hành sau khi Chủ tịch nước bác đơn xin ân giảm.

Khi có căn cứ quy định tại khoản 3 Điều 40 BLHS thì Chánh án Tòa án đã xét xử sơ thẩm không ra quyết định thi hành án tử hình và báo cáo Chánh án Tòa án nhân dân tối cao để xem xét chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân cho người bị kết án, cụ thể:

“Điều 40. Tử hình

3. Không thi hành án tử hình đối với người bị kết án nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây:

a) Phụ nữ có thai hoặc phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi;

b) Người đủ 75 tuổi trở lên;

c) Người bị kết án tử hình về tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ mà sau khi bị kết án đã chủ động nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản tham ô, nhận hối lộ và hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn.”

“Sau khi đã xem xét hồ sơ vụ án để quyết định kháng nghị hoặc quyết định không kháng nghị giám đốc thẩm hoặc tái thẩm, Tòa án nhân dân tối cao phải chuyển hồ sơ vụ án cho Viện kiểm sát nhân dân tối cao. Trong thời hạn 01 tháng kể từ ngày nhận được hồ sơ vụ án, Viện kiểm sát nhân dân tối cao phải trả lại hồ sơ vụ án cho Tòa án nhân dân tối cao.” Quy định này nhằm nâng cao trách nhiệm trong việc thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp của VKSND ngoài chức năng thực hành quyền công tố.

Xem thêm: Tổng hợp các bài viết của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015

Luật Hoàng Anh