Tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự là gì?

1. Căn cứ pháp lý

Điều 201 Chương XVIII Bộ luật Hình sự số 100/2015/QH13 ngày 27/11/2015 ngày 27/11/2015 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự số 12/2017/QH14 ngày 26/06/2017 (sau đây gọi tắt là Bộ luật hình sự) quy định tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự như sau:

“Điều 201. Tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự

1. Người nào trong giao dịch dân sự mà cho vay với lãi suất gấp 05 lần trở lên mức lãi suất cao nhất quy định trong Bộ luật dân sự, thu lợi bất chính từ 30.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm.

2. Phạm tội mà thu lợi bất chính 100.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.

3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”

2. Dấu hiệu pháp lý của tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự

2.1. Khách thể của tội phạm

Khách thể của tội phạm này là trật tự quản lý kinh tế mà cụ thể là trật tự  trong lĩnh vực kinh doanh tiền tệ.

Đối tượng tác động của tội phạm này là số tiền mà người phạm tội cho người khác vay, dùng tiền để kinh doanh bất hợp pháp.

2.2. Mặt khách quan của tội phạm

Hành vi khách quan của tội phạm là hành vi cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự.

Người vay có thể vay của ngân hàng, tổ chức tín dụng, của tổ chức khác hoặc của cá nhân. Tuy nhiên Điều 201 Bộ luật Hình sự quy định tội cho vay trong giao dịch dân sự, tức là hành vi vay và cho vay là giữa hai cá nhân với nhau. Đối với hành vi vay tiền của ngân hàng hay tổ chức tín dụng, mức lãi suất và những điều kiện vay-cho vay khác được quy định chỉ tiết tại văn bản pháp luật khác như Luật Ngân hàng,...

Hình thức cho vay có thể bằng hợp đồng viết nhưng cũng có thể chỉ bằng hợp đồng miệng.

Thủ đoạn mà người phạm tội cho vay lãi nặng thường lợi dụng người đi vay gặp hoàn cảnh khó khăn đột xuất như bị thiên tại, bệnh tật hoặc nhữn khó khăn khác cần một số tiền gấp để trang trải, nên người cho vay đã “ép” người vay phải chịu lãi suất cao.

Nhà làm luật cũng quy định mức lãi suất được coi là “nặng lãi” ở đây là gấp 05 lần trở lên mức lãi suất cao nhất quy định trong Bộ luật dân sự.

Lãi suất trong giao dịch dân sự được quy định tại Điều 468 Bộ luật Dân sự năm 2015 như sau:

“Điều 468. Lãi suất

1. Lãi suất vay do các bên thỏa thuận.

Trường hợp các bên có thỏa thuận về lãi suất thì lãi suất theo thỏa thuận không được vượt quá 20%/năm của khoản tiền vay, trừ trường hợp luật khác có liên quan quy định khác. Căn cứ tình hình thực tế và theo đề xuất của Chính phủ, Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định điều chỉnh mức lãi suất nói trên và báo cáo Quốc hội tại kỳ họp gần nhất.

Trường hợp lãi suất theo thỏa thuận vượt quá lãi suất giới hạn được quy định tại khoản này thì mức lãi suất vượt quá không có hiệu lực.

2. Trường hợp các bên có thỏa thuận về việc trả lãi, nhưng không xác định rõ lãi suất và có tranh chấp về lãi suất thì lãi suất được xác định bằng 50% mức lãi suất giới hạn quy định tại khoản 1 Điều này tại thời điểm trả nợ.”

Theo quy định trên, mức lãi suất tối đa 20%/năm của khoản tiền vay trong giao dịch dân sự. Như vậy, người cho vay phạm tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự trong trường hợp mức lãi suất từ 100% trở lên.

Hậu quả của hành vi cho vay lãi nặng là những thiệt hại vật chất và phi vật chất cho xã hội như: tính mạng, sức khoẻ, nhân phẩm, danh dự của con người, những thiệt hại về tài sản cho xã hội và những thiệt hại khác về chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội... Hậu quả trực tiếp của hành vi cho vay lãi nặng là gây thiệt hại cho người vay, làm cho người vay phải chịu mức lãi quá cao.

Đối với tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự, hậu quả là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm trong một số trường hợp.

Trường hợp người người cho vay lãi nặng thu lợi bất chính từ 30.000.000 đồng trở lên thì tội phạm hoàn thành kể từ thời điểm cho vay lãi nặng và thu lợi bất chính.

Trường hợp số tiền lãi dưới 30.000.000 đồng nhưng mức lãi suất vẫn gấp 5 lần mức lãi suất tối đa mà luật định, người thực hiện hành vi cho vay lãi cao chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự khi đã bị xử lý vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm.

Trường hợp người thực hiện hành vi cho vay nặng lãi lần đầu với số tiền lãi dưới 30.000.000 đồng thì chỉ phải xử phạt vi phạm hành chính theo quy định tại Điểm d Khoản 3 Điều 11 Nghị định 167/2013/NĐ-CP ngày 12/11/2013 quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh, trật tự, an toàn xã hội; phòng, chống tệ nạn xã hội; phòng cháy và chữa cháy; phòng, chống bạo lực gia đình.

2.3. Chủ thể của tội phạm

Chủ thể của tội phạm là người từ đủ 16 tuổi trở lên có năng lực trách nhiệm hình sự.

Bộ luật Hình sự không quy định thế nào là năng lực trách nhiệm hình sự nhưng có quy định loại trừ trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội trong tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự tại Điều 21 Bộ luật Hình sự. Theo đó, người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự. Như vậy, người có năng lực trách nhiệm hình sự phải là người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi có năng nhận thức và khả năng điều khiển hành vi của mình.

Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự quy định tại Điều 12 Bộ luật Hình sự. Người từ đủ 16 tuổi sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự đối với mọi loại tội. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng quy định tại một số điều nhưng không có điều nào thuộc Chương XVIII Bộ luật hình sự. Như vậy chủ thể của tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự phải là người từ đủ 16 tuổi trở lên.

Chủ thể của tội phạm có thể là cá nhân thực hiện tội phạm một mình nhưng cũng có thể là nhiều người cùng thực hiện tội phạm. Trường hợp nhiều người thực hiện cùng một tội phạm được quy định theo Điều 17 Bộ luật Hình sự:

“Điều 17. Đồng phạm

1. Đồng phạm là trường hợp có hai người trở lên cố ý cùng thực hiện một tội phạm.

2. Phạm tội có tổ chức là hình thức đồng phạm có sự câu kết chặt chẽ giữa những người cùng thực hiện tội phạm.

3. Người đồng phạm bao gồm người tổ chức, người thực hành, người xúi giục, người giúp sức.

Người thực hành là người trực tiếp thực hiện tội phạm.

Người tổ chức là người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy việc thực hiện tội phạm.

Người xúi giục là người kích động, dụ dỗ, thúc đẩy người khác thực hiện tội phạm.

Người giúp sức là người tạo điều kiện tinh thần hoặc vật chất cho việc thực hiện tội phạm.

4. Người đồng phạm không phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi vượt quá của người thực hành.”

2.4. Mặt chủ quan của tội phạm

Người thực hiện hành vi cho vay lãi nặng là do cố ý (cố ý trực tiếp hoặc cố ý gián tiếp), tức là nhận thức rõ hành vi của mình là trái pháp luật, biết rõ hành vi của mình là gây thiệt hại cho người vay, những vì lợi nhuận nên vẫn thực hiện.

 Động cơ, mục đích của người phạm tội này không phải là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm. Tuy nhiên, người phạm tội cho vay lãi nặng bao giờ cũng vì động cơ tư lợi.

3. Hình phạt đối với người phạm tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự

Điều 201 Bộ luật Hình sự quy định 03 Khung hình phạt đối cá nhân phạm tội như sau:

- Người nào trong giao dịch dân sự mà cho vay với lãi suất gấp 05 lần trở lên mức lãi suất cao nhất quy định trong Bộ luật dân sự, thu lợi bất chính từ 30.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm.

- Phạm tội mà thu lợi bất chính 100.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.

- Khung hình phạt bổ sung: Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

4. Vụ án thực tế xét xử về tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự

Bản án số 67/2021/HS-PT ngày 07/09/2021 “V/v xét xử bị cáo Nguyễn Ngọc T phạm tội trốn thuế” của Tòa án nhân dân tỉnh Bắc Ninh.[1]

Trong khoảng thời gian từ tháng 05/2017 đến tháng 06/2020, tại địa bàn huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương, Lê Công H mở 07 quán cầm đồ, hỗ trợ tài chính, cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự. Để quản lý các quán cầm đồ, hỗ trợ tài chính, cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự Lê Công H mua bản quyền sử dụng phần mềm quản lý trên website “ag.mecash.vn” và lập tài khoản của từng quán, yêu cầu nhân viên quản lý quán nhập đầy đủ thông tin người vay, số tiền vay, số tiền trả vào phần mềm.

Hình thức cho vay tiền dưới dạng vay tín chấp, lãi suất cho vay  từ 3.000đ/1.000.000đ/01 ngày đến 5.000đ/1.000.000đ/01 ngày (tương đương  lãi suất từ 109,5% đến 182,5%/01 năm); thời gian đóng lãi 01 tháng/01 lần. Khi vay, người vay phải viết giấy biên nhận vay tiền theo mẫu in sẵn của quán cầm đồ, hỗ trợ tài chính; ngoài ra người vay tiền còn phải để lại các giấy tờ tùy thân như Chứng minh nhân dân, Căn cước công dân, Giấy phép lái xe... đến kỳ đóng lãi, người vay trả tiền cho nhân viên quán, người nào chậm trả tiền thì nhân viên quán sẽ gọi điện nhắc hoặc trực tiếp đến nhà người vay để thu tiền. Số tiền lãi hoặc gốc thu được tại các quán Lê Công H chốt sổ với nhân viên của từng quán vào cuối tháng để tiền thu về. Khi có việc bận, Lê Công H nhờ Lê Văn H2 (là anh trai) đến các quán chốt sổ với nhân viên vào cuối tháng, đưa và nhận tiền, trả lương cho nhân viên của từng quán.

Cơ quan điều tra đã thu thập chứng cứ và chứng minh tại 7 quán, các bị cáo cho 204 người vay, tương ứng với 677 hợp đồng vay tiền với lãi suất cao, gấp trên5 lần trở lên của mức lãi suất cao nhất quy định trong Bộ luật Dân sự; với tổng số tiền cho vay là  10.981.500.000đ, số  tiền  thu  lợi  bất  chính  là 4.141.100.024đ.

Tại Bản án hình sự sơ thẩm số: 20/2021/HS-ST  ngày 26/5/2021, Tòa án nhân dân huyện T, tỉnh Hải Dương tuyên bố các bị cáo Lê Công H, Hoàng Văn H1 phạm tội cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự.

Xử phạt bị cáo Lê Công H 19 (mười chín) tháng tù, thời hạn chấp hành hình phạt tù tính từ ngày 26/6/2020.

Xem thêm: Tổng hợp các bài viết về Bộ luật Hình sự

Luật Hoàng Anh

[1] https://congbobanan.toaan.gov.vn/2ta775967t1cvn/chi-tiet-ban-an, truy cập ngày 28/09/2021.