Tội vi phạm quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất là gì?

1. Căn cứ pháp lý

Điều 230 Chương XVIII Bộ luật Hình sự số 100/2015/QH13 ngày 27/11/2015 ngày 27/11/2015 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự số 12/2017/QH14 ngày 26/06/2017 (sau đây gọi tắt là Bộ luật hình sự) quy định tội vi phạm quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất như sau:

“Điều 230. Tội vi phạm quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất

1. Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn thực hiện một trong những hành vi sau đây, gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc dưới 100.000.000 đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Vi phạm quy định của pháp luật về bồi thường về đất, hỗ trợ và tái định cư;

b) Vi phạm quy định của pháp luật về bồi thường về tài sản, về sản xuất kinh doanh.

2. Phạm tội thuộc một trong những trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 12 năm:

a) Vì vụ lợi hoặc vì động cơ cá nhân khác;

b) Có tổ chức;

c) Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt;

d) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;

đ) Gây thiệt hại từ 300.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng.

3. Phạm tội gây thiệt hại 1.000.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm.

4. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.”

2. Dấu hiệu pháp lý của tội vi phạm quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất

2.1. Khách thể của tội phạm

Khách thể của tội phạm này là trật tự quản lý kinh tế mà cụ thể là các quy định của Nhà nước trong lĩnh vực quản lý đất đai về hỗ trợ, bồi thường tái định cư khi Nhà nước thu hồi về đất.

Đối tượng tác động của tội phạm này là những quyền lợi của người sử dụng đất khi bị nhà nước thu hồi đất.

2.2. Mặt khách quan của tội phạm

Hành vi khách quan của tội phạm là hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn để vi phạm quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất.

Lợi dụng chức vụ, quyền hạn là trường hợp người phạm tội có chức vụ, quyền hạn và đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mình để vi phạm quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất.

Người phạm tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn có thể thực hiện một trong các hành vi như sau:

a) Vi phạm quy định của pháp luật về bồi thường về đất, hỗ trợ và tái định cư;

Luật đất đai 2013 quy định khái niệm, nguyên tắc và các quy định cụ thể về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.

Bồi thường về đất là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất thu hồi cho người sử dụng đất.

“Điều 74. Nguyên tắc bồi thường về đất khi Nhà nước thu hồi đất

1. Người sử dụng đất khi Nhà nước thu hồi đất nếu có đủ điều kiện được bồi thường quy định tại Điều 75 của Luật này thì được bồi thường.

2. Việc bồi thường được thực hiện bằng việc giao đất có cùng mục đích sử dụng với loại đất thu hồi, nếu không có đất để bồi thường thì được bồi thường bằng tiền theo giá đất cụ thể của loại đất thu hồi do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định tại thời điểm quyết định thu hồi đất.

3. Việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất phải bảo đảm dân chủ, khách quan, công bằng, công khai, kịp thời và đúng quy định của pháp luật.”

Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trợ giúp cho người có đất thu hồi để ổn định đời sống, sản xuất và phát triển.

Điều 83. Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất

1. Nguyên tắc hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất:

a) Người sử dụng đất khi Nhà nước thu hồi đất ngoài việc được bồi thường theo quy định của Luật này còn được Nhà nước xem xét hỗ trợ;

b) Việc hỗ trợ phải bảo đảm khách quan, công bằng, kịp thời, công khai và đúng quy định của pháp luật.

2. Các khoản hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất bao gồm:

a) Hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất;

b) Hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm đối với trường hợp thu hồi đất nông nghiệp của hộ gia đình, cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp; thu hồi đất ở kết hợp kinh doanh dịch vụ của hộ gia đình, cá nhân mà phải di chuyển chỗ ở;

c) Hỗ trợ tái định cư đối với trường hợp thu hồi đất ở của hộ gia đình, cá nhân, người Việt Nam định cư ở nước ngoài mà phải di chuyển chỗ ở;

d) Hỗ trợ khác.

3. Chính phủ quy định chi tiết Điều này.”

b) Vi phạm quy định của pháp luật về bồi thường về tài sản, về sản xuất kinh doanh.

Quy định bồi thường thiệt hại về tài sản, về sản xuất kinh doanh được quy định sựa trên nguyên tắc tại Điều 88 Luật Đất đai:

“Điều 88. Nguyên tắc bồi thường thiệt hại về tài sản, ngừng sản xuất, kinh doanh khi Nhà nước thu hồi đất

1. Khi Nhà nước thu hồi đất mà chủ sở hữu tài sản hợp pháp gắn liền với đất bị thiệt hại về tài sản thì được bồi thường.

2. Khi Nhà nước thu hồi đất mà tổ chức, hộ gia đình, cá nhân, người Việt Nam định cư ở nước ngoài, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài phải ngừng sản xuất, kinh doanh mà có thiệt hại thì được bồi thường thiệt hại.”

Hậu quả là dấu hiệu bắt buộc trong cấu thành tội phạm. Người phạm tội chỉ bị truy cứu trách nhiệm hình sự khi hậu quả vi phạm quy định quản lý đất đai thuộc một trong những trường hợp sau:

- Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng trở lên

- Dưới 100.000.000 đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm

Trường hợp hậu quả chưa đạt đến mức nghiêm trọng theo quy định trên, người thực hiện hành vi khách quan tuy không bị truy cứu trách nhiệm hình sự nhưng vẫn phải chịu xử lý vi phạm hành chính theo quy định tại Nghị định 91/2019/NĐ-CP ngày 19 tháng 11 năm 2019 của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai.

2.3. Chủ thể của tội phạm

Chủ thể của tội phạm này là chủ thể đặc biệt. Chỉ những người có chức vụ, quyền hạn trong việc bồi thường, hỗ trợ tái định cư mới có thể là chủ thể của tội phạm này.

Người có chức vụ là người do bổ nhiệm, do bầu cử, do hợp đồng hoặc do một hình thức khác, có hưởng lương hoặc không hưởng lương, được giao thực hiện một nhiệm vụ nhất định và có quyền hạn nhất định trong khi thực hiện công vụ, nhiệm vụ.

Người có quyền hạn có thể là người có hoặc không có chức vụ, nhưng được giao cho quyền hạn nhất định về lĩnh vực đó.

Người có chức vụ, quyền hạn, phải là người có trách nhiệm trong việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, nếu họ không có trách nhiệm trong việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư thì cũng không thể là chủ thể của tội này được. Đây là điều kiện cần và đủ để một người có thể trở thành chủ thể của tội vi phạm quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất.

Ngoài ra, chủ thể của tội phạm cũng phại là người từ đủ 16 tuổi trở lên và có đầy đủ năng lực trách nhiệm hình sự.

Bộ luật Hình sự không quy định thế nào là năng lực trách nhiệm hình sự nhưng có quy định loại trừ trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội trong tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự tại Điều 21 Bộ luật Hình sự. Theo đó, người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự. Như vậy, người có năng lực trách nhiệm hình sự phải là người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi có năng nhận thức và khả năng điều khiển hành vi của mình.

Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự quy định tại Điều 12 Bộ luật Hình sự. Người từ đủ 16 tuổi sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự đối với mọi loại tội. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng quy định tại một số điều nhưng không có điều nào thuộc Chương XVIII Bộ luật hình sự. Như vậy chủ thể của tội vi phạm quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất phải là người từ đủ 16 tuổi trở lên.

Chủ thể của tội phạm có thể là cá nhân thực hiện tội phạm một mình nhưng cũng có thể là nhiều người cùng thực hiện tội phạm. Trường hợp nhiều người thực hiện cùng một tội phạm được quy định theo Điều 17 Bộ luật Hình sự:

“Điều 17. Đồng phạm

1. Đồng phạm là trường hợp có hai người trở lên cố ý cùng thực hiện một tội phạm.

2. Phạm tội có tổ chức là hình thức đồng phạm có sự câu kết chặt chẽ giữa những người cùng thực hiện tội phạm.

3. Người đồng phạm bao gồm người tổ chức, người thực hành, người xúi giục, người giúp sức.

Người thực hành là người trực tiếp thực hiện tội phạm.

Người tổ chức là người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy việc thực hiện tội phạm.

Người xúi giục là người kích động, dụ dỗ, thúc đẩy người khác thực hiện tội phạm.

Người giúp sức là người tạo điều kiện tinh thần hoặc vật chất cho việc thực hiện tội phạm.

4. Người đồng phạm không phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi vượt quá của người thực hành.”

2.4. Mặt chủ quan của tội phạm

Người phạm tội vi phạm quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư thực hiện hành vi của mình là do cố ý (cố ý trực tiếp hoặc cố ý gián tiếp), tức là nhận thức rõ hành vi của mình là vi phạm quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, mong muốn cho hậu quả xảy ra hoặc tuy không mong muốn nhưng bỏ mặc cho hậu quả xảy ra.

Động cơ của người phạm tội không phải là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm, nhưng chủ yếu vì động cơ vụ lợi hoặc động cơ cá nhân khác.   

3. Hình phạt đối với người phạm tội vi phạm quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất

Điều 230 Bộ luật Hình sự quy định 04 Khung hình phạt đối cá nhân phạm tội như sau:

- Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn thực hiện một trong những hành vi sau đây, gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc dưới 100.000.000 đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Vi phạm quy định của pháp luật về bồi thường về đất, hỗ trợ và tái định cư;

b) Vi phạm quy định của pháp luật về bồi thường về tài sản, về sản xuất kinh doanh.

- Phạm tội thuộc một trong những trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 12 năm:

a) Vì vụ lợi hoặc vì động cơ cá nhân khác;

b) Có tổ chức;

c) Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt;

d) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;

đ) Gây thiệt hại từ 300.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng.

- Phạm tội gây thiệt hại 1.000.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm.

- Khung hình phạt bổ sung: Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.

4. Vụ việc thực tế xét xử về tội vi phạm quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất

Bản án số 143/2020/HS-PT ngày 29/05/2020 “V/v xét xử bị cáo Vũ Thị Mai H và các bị cáo khác - phạm tội vi phạm quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất” của Tòa án cấp cao tại Đà Nẵng.[1]

Trong quá trình thực hiện Dự án khu đô thị H, UBND phường P có trách nhiệm phối hợp với Hội đồng bồi thường hỗ trợ tái định cư thực hiện nhiệm vụ cụ thể được giao nhằm hoàn thành Dự án. Vũ Thị Mai H vai trò là Chủ tịch UBND phường P, là người chủ trì, chỉ đạo thực hiện cùng Võ Đức C là cán bộ địa chính UBND phường P, người chịu trách nhiệm chuyên môn về lĩnh vực đất đai trực tiếp thực hiện một số nhiệm vụ cụ thể liên quan đến bồi thường, hỗ trợ tái định cư. Nhưng H và C đã không thực hiện đúng theo quy định của pháp luật về nhiệm vụ được giao như: Thẩm tra, xác minh nguồn gốc đất, loại đất; kiểm kê hiện trạng xác định khối lượng đền bù giải tỏa; xác minh tình trạng thực tế sinh sống; không tổ chức họp dân lấy ý kiến theo quy định.

Các thành viên tổ công tác là Võ M, Lương Như G đã không thực hiện đúng, đầy đủ nhiệm vụ được giao, ký tất cả các “Biên bản kiểm kê hiện trạng” do Đỗ Thế V, Nguyễn Ngọc K và Huy Tôn H2 làm giả, khai khống.

Hậu quả là làm sai lệch các hồ sơ bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Lê Huy T là Chủ tịch Hội đồng bồi thường, hỗ trợ, tái định cư  đã tổ chức các cuộc họp xét duyệt và quyết định phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư với sự tham gia không đúng thành phần; không kiểm tra, giám sát kết quả thực hiện của Tổ công tác giúp việc. Dẫn đến Hội đồng đã xét duyệt thông qua và quyết định bồi thường, hỗ trợ, tái định cư không đúng đối tượng, sai diện tích, nguồn gốc đất, nhà.

Sau khi sự việc được phát hiện, UBND thành phố N đã tiến hành hủy bỏ 71/77 trường hợp đã có Quyết định bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; gây thiệt hại từ 02 trường hợp đã tiến hành việc chi trả gồm Trần Thị Thu G và Lê Văn H.

Tại phiên tòa phúc thẩm, các bịcáo, bị hại và đại diện Viện Kiểm sát nhân dân cấp cao tại Đà Nẵng đề nghị xem xét lại đối với số tiền thiệt hại 63.342.000đ chi phí đo vẽ bản đồ địa chính khu đô thị H.

Hội đồng xét xử căn cứ vào các chứng cứcó trong hồ sơ vụ án thấy rằng: Số tiền 63.342.000đ chi phí đo vẽ bản đồ địa chính khu đô thị H thực tế là đã đo vẽ được một số thửa, còn lại là chưa đo vẽ; phù hợp với ý kiến của bị hại cho rằng đây không phải là thiệt hại là có căn cứ.

Do đó, cần xác định lại số tiền thiệt hại do các bị cáo gây ra là 278.074.680đ -63.342.000đ = 214.732.680đ.

Như vậy, hành vi phạm tội của các bị cáo đã gây ra thiệt hại với số tiền 214.732.680đ và buộc các bị cáo Vũ Thị Mai H, Võ Đức C, Lê Huy T, Võ M, Lương Như G phải chịu trách nhiệm.

Vì lẽ đó, Tòa án cấp cao Thành phố Đà Nẵng quyết định:

Tuyên bố:

- Các bị cáo Vũ Thị Mai H, Võ Đức C phạm  tội “Vi  phạm quy định  vềbồi thường, hỗtrợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất”;

Các bị cáo  Lê  Huy T,  Võ M phạm  tội “Thiếu trách nhiệm gây hậu  quảng hiêm trọng”.

Xử phạt:

- Bị cáo Vũ Thị Mai H18 (mười tám) tháng tù cho hưởng án treo, thời gian thử thách là 36 tháng kể từ ngày tuyên án phúc thẩm.

- Bị cáo Võ Đức C 18 (mười tám) tháng tù cho hưởng án treo, thời gian thử thách là 36 (ba mươi sáu) tháng kể từ ngày tuyên án phúc thẩm.

 - Bị cáo Lê Huy T 09 (chín) tháng tù cho hưởng án treo, thời gian thử thách là 18 (mười tám) tháng kể từ ngày tuyên án phúc thẩm.

- Bị cáo Võ M 06 (sáu) tháng tù cho hưởng án treo, thời gian thử thách là 12 (mười hai) tháng kể từ ngày tuyên án phúc thẩm.

Xem thêm: Tổng hợp các bài viết về Bộ luật Hình sự

Luật Hoàng Anh

[1] https://congbobanan.toaan.gov.vn/2ta501790t1cvn/chi-tiet-ban-an, truy cập ngày 05/10/2021.