Trường hợp nào phải áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt?

1. Cơ sở pháp lý

Căn cứ Điều 224 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 (BLTTHS) tuân thủ pháp luật về trường hợp áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt được quy định như sau:

“Điều 224. Trường hợp áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt

Có thể áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt đối với các trường hợp:

1. Tội xâm phạm an ninh quốc gia, tội phạm về ma túy, tội phạm về tham nhũng, tội khủng bố, tội rửa tiền;

2. Tội phạm khác có tổ chức thuộc loại tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.”

2. Quy định của BLTTHS 2015 về các trường hợp áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.

Đối tượng áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt có thể là con người như cá nhân, đối tượng nghi thực hiện tội phạm hoặc ổ nhóm tội phạm, hoặc cũng có thể là địa điểm nơi có thể xảy ra tội phạm, tồn tại những tin tức, tài liệu, dấu vết cần theo dõi, tìm kiếm thu thập trong quá trình giải quyết vụ án.

Áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt sẽ tác động, ảnh hưởng đến quyền con người, quyền công dân. Vì thế để tránh việc có thể bị làm dụng và bảo đảm hiệu quả cao trong việc áp dụng, Điều 224 BLTTHS 2015 chỉ giới hạn phạm vi áp dụng các biện pháp điều tra đặc biệt đối với tội xâm phạm an ninh quốc gia, tội phạm về ma túy, tội phạm về tham nhũng, tội khủng bố, tội rửa tiền và các tội phạm khác có tổ chức thuộc loại tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Đây là những loại tội phạm có tổ chức chặt chẽ, phương thức, thủ đoạn phạm tội và che giấu tội phạm hết sức tinh vi, xảo quyệt, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội; đối tượng phạm tội thường thiếu hợp tác với CQĐT, ngoan cố, chống đối quyết liệt đến cùng, dẫn tới các biện pháp điều tra tố tụng thông thường không mang lại hiệu quả hoặc hiệu quả thấp.

Về trường hợp áp dụng, với cách quy định mở (sử dụng cụm từ “có thể”), điều luật không bắt buộc phải áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt đối với tất cả mọi trường hợp phạm tội trong giới hạn phạm vi các tội nêu trên mà để cho Thủ trưởng CQĐT có thẩm quyền tính toán, cân nhắc áp dụng trong những trường hợp cần thiết. Nghiên cứu, tham khảo luật tố tụng hình sự các nước như Hoa Kỳ, Anh, Pháp, Đức, Nga, Trung Quốc cho thấy đều có quy định tương tự (Nga áp dụng đối với trường hợp khi có căn cứ nghi ngờ đối tượng phạm tội nghiêm trọng, rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng.Pháp áp dụng trong các trường hợp phạm tội; Đức áp dụng đối với các tội phạm nghiêm trọng liên quan đến buôn bán ma túy, vũ khí, tiền giả an ninh quốc gia, thương mại, tội phạm băng nhóm khi sử dụng các biện pháp khác không có khả năng thành công hoặc gặp nhiều khó khăn; Trung quốc áp dụng đối với các tội xâm phạm an ninh quốc gia, khủng bố, ma túy, tham ô, hối lộ nghiêm trọng, tội phạm có tổ chức mang tính chất xã hội đen.

Như vậy, ta thấy sau khi khởi tố vụ án, trong quá trình điều tra, người có thẩm quyền tiến hành có thể quyết định áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt bao gồm: Ghi âm, ghi hình bí mật; Nghe điện thoại bí mật; Thu thập bí mật dữ liệu điện tử trong quá trình điều tra. Những biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt cho phép ghi nhận hình ảnh với độ phân giải tốt, âm thanh chất lượng và những thông tin, tài liệu khác, đồng thời đảm bảo yếu tố bí mật với đối tượng áp dụng và những người không liên quan trong vụ án.

Và để đảm bảo quyền con người, quyền công dân, trong quá trình tiến hành các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt để tránh sử dụng tràn lan và đảm bảo hiệu quả cao trong việc áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt, Bộ luật TTHS quy định có thể áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt đối với các tội phạm: Tội xâm phạm an ninh quốc gia, tội phạm về ma túy, tội phạm về tham nhũng, tội khủng bố, tội rửa tiền; Tội phạm khác có tổ chức thuộc loại tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt cho phép Cơ quan điều tra thu thập tài liệu, chứng cứ trực tiếp chứng minh tội phạm, xác định nhanh chóng, chính xác, toàn diện vụ án, chứng minh tội phạm và người phạm tội, truy nguyên tài sản bị tội phạm chiếm đoạt.

Xem thêm: Tổng hợp các bài viết của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015

Luật Hoàng Anh