Các hình thức thỏa thuận hạn chế cạnh tranh là gì? (P1)

Thỏa thuận hạn chế cạnh tranh là hành vi thỏa thuận giữa các bên dưới mọi hình thức gây tác động hoặc có khả năng gây tác động hạn chế cạnh tranh. Còn tác động hạn chế cạnh tranh được hiểu là tác động loại trừ, làm giảm, sai lệch hoặc cản trở cạnh tranh trên thị trường. Thị trường liên quan là thị trường của những hàng hóa, dịch vụ có thể thay thế cho nhau về đặc tính, mục đích sử dụng và giá cả trong khu vực địa lý cụ thể có các điều kiện cạnh tranh tương tự và có sự khác biệt đáng kể với các khu vực địa lý lân cận.

Trong bài viết này xin đề cập đến 05 trong 11 thỏa thuận hạn chế cạnh tranh quy định tại các khoản 1, 2, 3, 4, 5 của Điều 11 Luật Cạnh tranh năm 2018. Thỏa thuận hạn chế cạnh tranh theo quy định tại Điều 11 Luật Cạnh tranh năm 2018 bao gồm các thỏa thuận cụ thể sau:

“Điều 11. Thỏa thuận hạn chế cạnh tranh

1. Thỏa thuận ấn định giá hàng hóa, dịch vụ một cách trực tiếp hoặc gián tiếp.

2. Thỏa thuận phân chia khách hàng, phân chia thị trường tiêu thụ, nguồn cung cấp hàng hóa, cung ứng dịch vụ.

3. Thỏa thuận hạn chế hoặc kiểm soát số lượng, khối lượng sản xuất, mua, bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ.

4. Thỏa thuận để một hoặc các bên tham gia thỏa thuận thắng thầu khi tham gia đấu thầu trong việc cung cấp hàng hóa, cung ứng dịch vụ.

5. Thỏa thuận ngăn cản, kìm hãm, không cho doanh nghiệp khác tham gia thị trường hoặc phát triển kinh doanh.

[…]”

Thỏa thuận ấn định giá hàng hóa, dịch vụ một cách trực tiếp hoặc gián tiếp.

Đây được coi là loại thỏa thuận hạn chế cạnh tranh phổ biến nhất. Trong nền kinh tế thị trường, dưới sức ép của cạnh tranh, các doanh nghiệp phải tìm cách cắt giảm chi phí sản xuất nhằm hạ giá thành sản phẩm, đem lại lợi ích cho người tiêu dùng. Do vậy, hành vi thông đồng ấn định giá bán giữa các doanh nghiệp nhằm tránh sức ép cạnh tranh thường bị cấm theo pháp luật cạnh tranh của các tất cả các nước theo nguyên tắc vi phạm mặc nhiên cấm.

Bản chất của loại thỏa thuận ấn định giá là việc thống nhất cùng hành động ấn định giá một cách trực tiếp hoặc gián tiếp và được thực hiện dưới một trong các hình thức như:

- Áp dụng thống nhất mức giá với một số hoặc tất cả khách hàng

- Tăng giá hoặc giảm giá ở mức cụ thể

- Áp dụng công thức tính giá chung

- Duy trì tỉ lệ cố định về giá của sản phẩm liên quan

- Không chiết khấu giá hoặc áp dụng mức chiết khấu giá thống nhất

- Dành hạn mức tín dụng cho khách hàng

- Không giảm giá nếu không thông báo cho các thành viên khác của thỏa thuận

- Sử dụng mức giá thống nhất tại thời điểm các cuộc đàm phán về giá bắt đầu.

Thỏa thuận phân chia khách hàng, phân chia thị trường tiêu thụ, nguồn cung cấp hàng hóa, cung ứng dịch vụ.

Bên cạnh việc thông đồng, ấn định giá, các doanh nghiệp cũng có thể thỏa thuận phân chia thị trường (theo lãnh thổ, loại hình hay quy mô của khách hàng, hay theo bất kỳ tiêu chí nào khác) nhằm giảm sức ép cạnh tranh và tạo ra sự độc quyền trong khu vực thị trường đã được phân chia. Đối với loại thỏa thuận này cần lưu ý rằng, pháp luật các nước thường phân biệt những thỏa thuận có mục đích phân chia thị trường với những thỏa thuận không có mục đích nhưng có hậu quả làm phân chia thị trường giữa các nhà sản xuất (trong khi loại thỏa thuận thứ nhất thường được coi là làm hạn chế cạnh tranh thì thỏa thuận thứ hai cần phải được đánh giá theo từng trường hợp cụ thể).

Có thể hiểu, thỏa thuận phân chia thị trường bao gồm thỏa thuận phân chia thị trường tiêu thụ (thị trường bán) và thỏa thuận phân chia nguồn cung cấp hàng hóa, cung ứng dịch vụ (thị trường mua), trong đó:

- Thỏa thuận phân chia thị trường tiêu thụ là việc thống nhất về số lượng hàng hóa, dịch vụ; địa điểm mua, bán hàng hóa, dịch vụ; nhóm khách hàng đối với mỗi bên tham gia thỏa thuận.

- Thỏa thuận phân chia nguồn cung cấp hàng hóa, cung ứng dịch vụ là việc thống nhất mỗi bên tham gia thỏa thuận chỉ được mua hàng hóa, dịch vụ từ một hoặc một số nguồn cung cấp nhất định.

Thỏa thuận hạn chế hoặc kiểm soát số lượng, khối lượng sản xuất, mua, bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ

Đây là loại thỏa thuận trong đó các bên thống nhất cắt, giảm số lượng, khối lượng sản xuất, mua, bán hàng hoám cung ứng dịch vụ trên thị trường liên quan so với trước đó; hoặc thống nhất ấn định lượng, khối lượng sản xuất, mua, bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ ở mức đủ để tạo sự khan hiếm trên thị trường.

Việc kiểm soát hay hạn chế này thường làm bóp méo nguồn cung trên thị trường, tạo ra sự khan hiếm giả và đẩy giá hàng hóa lên cao, gây thiệt hại cho người tiêu dùng. Cũng giống như thỏa thuận ấn định giá, về bản chất, loại thỏa thuận này có tác động hạn chế cạnh tranh đáng kể và thường bị cấm triệt để theo pháp luật của các nước.

Khi xử lý các thỏa thuận này cũng cần lưu ý rằng có nhiều lý do dẫn đến việc các doanh nghiệp cắt giảm hoặc ấn định số lượng, khối lượng hàng hóa, dịch vụ được sản xuất, mua bán hoặc cung ứng như suy giảm nhu cầu của thị trường đối với hàng hóa hay dịch vụ đó; khủng hoảng kinh tế; hàng hóa tồn kho,… Không phải lúc nào việc cắt giảm số lượng, khối lượng hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp cũng là kết quả của thỏa thuận hạn chế cạnh tranh. Chỉ khi nào việc cắt giảm sản lượng là kết quả của sự thỏa thuận giữa các doanh nghiệp nhằm làm giảm sức ép cạnh tranh thì Nhà nước mới cần can thiệp để bảo vệ cạnh tranh trên thị trường.

Thỏa thuận để một hoặc các bên tham gia thỏa thuận thắng thầu khi tham gia đấu thầu trong việc cung cấp hàng hóa, cung ứng dịch vụ

Đấu thầu là việc lựa chọn nhà cung cấp hàng hóa (dịch vụ) thông qua cạnh tranh về giá cả, chất lượng, tính năng kĩ thuật,… để người mời thầu lựa chọn được nhà cung cấp có chất lượng tốt nhất và mức giá hợp lý nhất. Đặc điểm cơ bản của quá trình đấu thầu là các nhà thầu phải chuẩn bị và nộp hồ sơ dự thầu độc lập với nhau.

Hành vi thông đồng hay hợp tác giữa các nhà thầu trong cuộc đấu thầu để một hoặc một số doanh nghiệp trúng thầu, về bản chất, luôn bị coi là làm hạn chế cạnh tranh đáng kể và khiến mục đích của cuộc đấu thầu không đạt được. Thuật ngữ chuyên ngành còn gọi là thông thầu, thường được hiểu là hành vi thông đồng, cấu kết , dàn xếp với nhau của các bên tham gia đấu thầu nhằm để một bên thắng thầu, làm mất đi tính cạnh tranh công bằng, minh bạch của đấu thầu, các nhà thầu khác dù có điều kiện kĩ thuật tốt hơn đáp ứng được gói thầu nhưng không được đối xử công bằng hoặc bị loại vì hành vi chèn ép, không có cơ hội tham gia đấu thầu. Hành vi thông thầu bị pháp luật nghiêm cấm và có biện pháp xử lí nặng.

Thỏa thuận ngăn cản, kìm hãm, không cho doanh nghiệp khác tham gia thị trường hoặc phát triển kinh doanh

Thỏa thuận ngăn cản, kìm hãm, không cho doanh nghiệp khác tham gia thị trường có thể hiểu là việc thống nhất không giao dịch với doanh nghiệp không tham gia thỏa thuận hoặc cùng hành động dưới các hình thức như yêu cầu, kêu gọi, dụ dỗ khách hàng của mình không mua, bán hàng hóa, không sử dụng dịch vụ của doanh nghiệp không tham gia thỏa thuận; mua, bán hàng hóa, dịch vụ với mức giá đủ để doanh nghiệp không tham gia thỏa thuận không thể tham gia thị trường liên quan,…

Thỏa thuận ngăn cản, kìm hãm, không cho doanh nghiệp khác phát triển kinh doanh có thể hiểu là việc thống nhất không giao dịch với doanh nghiệp không tham gia thỏa thuận hoặc cùng hành động dưới các hình thức như: yêu cầu, kêu gọi, dụ dỗ các nhà phân phối, các nhà bán lẻ đang giao dịch với mình phân biệt đối xử khi mua, bán hàng hóa của doanh nghiệp không tham gia thỏa thuận theo hướng gây khó khăn cho việc tiêu thụ hàng hóa của doanh nghiệp này; mua, bán hàng hóa, dịch vụ với mức giá đủ để doanh nghiệp không tham gia thỏa thuận không thể mở rộng thêm quy mô kinh doanh… Như vậy đối tượng bị tác động trong trường hợp này là các doanh nghiệp đang hoạt động trên thị trường liên quan.

Loại thỏa thuận này được áp dụng với các doanh nghiệp đang muốn gia nhập thị trường hoặc phát triển kinh doanh không phải là các bên của thỏa thuận bằng cách tẩy chay hoặc phong tỏa mạng lưới phân phối, tiêu thụ hoặc nguồn cung cấp hàng hóa, dịch vụ của mình hoặc thống nhất tăng giá mua hoặc giảm giá bán hàng hóa, dịch vụ và chấp nhận giảm lợi nhuận (thậm chí không có lợi nhuận) nhằm ngăn chặn các doanh nghiệp khác gia nhập thị trường hoặc mở rộng thị phần.

Xem thêm: Tổng hợp các bài viết về Luật Cạnh tranh năm 2018

Luật Hoàng Anh