Các nguyên tắc giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài là gì?

Giải quyết tranh chấp thương mại bằng Trọng tài thương mại là phương thức giải quyết thông qua hoạt động của Trọng tài viên với tư cách là bên thứ ba độc lập nhằm chấm dứt các xung đột bằng việc đưa ra phán quyết trọng tài buộc các bên tôn trọng và thực hiện. Vậy trong giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài có các nguyên tắc như thế nào?

Nguyên tắc thoả thuận trọng tài

Thoả thuận trọng tài là thoả thuận giữa các bên về việc giải quyết bằng trọng tài các vụ tranh chấp có thể phát sinh hoặc đã phát sinh trong hoạt động thương mại. Thoả thuận trong tài có thể là một thoả thuận riêng hoặc là thoả thuận trong hợp đồng và phải được lập thành văn bản (Điều 16 Luật Trọng tài thương mại 2010). Ngay cả khi hợp đồng giữa các bên không được thể hiện bằng văn bản thì thoả thuận trọng tài vẫn phải lập thành văn bản. Thoả thuận trọng tài được coi như đã được lập thành văn bản nếu thoả thuận đó nằm trong một văn bản được các bên kí hoặc bằng telegram, fax, telex, thư điện tử và các hình thức khác theo quy định của pháp luật. Khi nộp đơn kiện cho trung tâm trọng tài, nguyên đơn phải nộp kèm theo thỏa thuận trọng tài. Nếu không có thoả thuận trọng tài, trung tâm trọng tài sẽ không có thẩm quyền giải quyết. Ngay cả khi có thoả thuận trọng tài nhưng nếu thoả thuận trọng tài vô hiệu thì trọng tài cũng không có thẩm quyền giải quyết.

Nguyên tắc trọng tài viên độc lập, vô tư, khách quan

Việc giải quyết tranh chấp một cách công bằng, tính độc lập của các trọng tài viên đối với các bên là vấn đề cần được đặc biệt quan tâm. Một số tổ chức trọng tài yêu cầu trọng tài viên xác nhận bằng văn bản rằng họ đang và sẽ độc lập với các bên và yêu cầu trong tài viên trình bày bất kì sự kiện hoặc chi tiết nào có thể khiến các bên nghi ngờ về tính độc lập của họ.

Trọng tài viên phải có đủ các điều kiện nhất định để đảm bảo rằng họ độc lập, vô tư, khách quan trong việc giải quyết tranh chấp. Theo Khoản 1 Điều 20 Luật Trọng tài thương mại 2010, những người có đủ các tiêu chuẩn sau đây có thể làm Trọng tài viên:

+ Có năng lực hành vi dân sự đầy đủ theo quy định của Bộ luật dân sự;

+ Có trình độ đại học và đã qua thực tế công tác theo ngành đã học từ 5 năm trở lên;

+ Trong trường hợp đặc biệt, chuyên gia có trình độ chuyên môn cao và có nhiều kinh nghiệm thực tiễn, tuy không đáp ứng được yêu cầu nêu tại điểm b khoản này, cũng có thể được chọn làm Trọng tài viên.

Người đang là Thẩm phán, Kiểm sát viên, Điều tra viên, Chấp hành viên, công chức thuộc Toà án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Cơ quan điều tra, Cơ quan thi hành án; Người đang là bị can, bị cáo, người đang chấp hành án hình sự hoặc đã chấp hành xong bản án nhưng chưa được xóa án tích không được làm trọng tài viên.

Tất cả những quy định trên đều nhằm đảm bảo nguyên tắc trọng tài viên độc lập, vô tư, khách quan trong việc giải quyết tranh chấp thương mại. Khi tham gia giải quyết tranh chấp thương mại, trọng tài viên phải thật sự là người thứ ba độc lập, vô tư, không liên quan đến các bên có tranh chấp cũng như không có bất kì lợi ích nào dính dáng đến vụ tranh chấp đó.

Nguyên tắc trọng tài viên phải căn cứ vào pháp luật

Trọng tài viên là người được các bên có tranh chấp lựa chọn giải quyết tranh chấp cho họ. Để giải quyết tranh chấp một cách công bằng, hợp lí, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của các bên, trọng tài viên phải căn cứ vào pháp luật. Đây là một nguyên tắc rất quan trọng trong mọi thủ tục tố tụng cũng như giải quyết mọi vấn đề của đời sống xã hội trong điều kiện nhà nước pháp quyền. Mọi người đều phải sống và làm việc theo pháp luật. Pháp luật bản thân nó hàm chứa yếu tố công bằng và văn minh. Pháp luật là khế ước chung của toàn xã hội, nó công bằng với tất cả mọi người, không thiên vị ai. Khi giải quyết tranh chấp thương mại theo thủ tục trọng tài, trọng tài viên phải căn cứ vào pháp luật, vì nếu trọng tài viên không căn cứ vào pháp luật, nhận hối lộ hoặc có hành vi vi phạm đạo đức trọng tài viên thì các bên có quyền yêu cầu thay đổi trọng tài. Tư tưởng chỉ đạo đối với trọng tài viên là pháp luật, chỉ có căn cứ vào pháp luật, trọng tài viên mới giải quyết được các tranh chấp một cách vô tư, khách quan.

Nguyên tắc trọng tài viên phải tôn trọng sự thỏa thuận của các bên

Một trong những ưu điểm của việc giải quyết tranh chấp theo thủ tục trọng tài là các bên có tranh chấp được đảm bảo tối đa quyền tự do định đoạt trên nhiều phương diện trong quá trình giải quyết. Các bên tranh chấp có quyền thoả thuận với nhau về nhiều vấn đề liên quan đến thủ tục giải quyết mà trọng tài viên phải tôn trọng, nếu không sẽ dẫn đến hậu quả là quyết định của hội đồng trọng tài sẽ bị toà án huỷ theo yêu cầu của các bên.

Như ở phần trên đã khẳng định tranh chấp thương mại chỉ được giải quyết tại trọng tài nếu có thoả thuận trọng tài. Hay nói cách khác, quyền hạn của hội đồng trọng tài trong việc giải quyết tranh chấp là do các bên giao cho họ. Các bên có quyền thỏa thuận chọn trung tâm trọng tài, hình thức trọng tài, chọn trọng tài viên, địa điểm giải quyết vụ tranh chấp, thời hạn thực hiện các thủ tục cần thiết cho việc giải quyết, thời gian mở phiên họp giải quyết vụ tranh chấp, và đặc biệt chỉ có trong tố tụng trọng tài hình thức giải quyết tranh chấp do các bên lựa chọn, các bên mới có quyền thoả thuận nhiều vấn đề như vậy và trọng tài viên bắt buộc phải tuân theo. Còn trong tố tụng toà án, các bên có tranh chấp và thẩm phán giải quyết phải tuân theo quy định nghiêm ngặt của pháp luật tố tụng.

Nguyên tắc giải quyết một lần

Yêu cầu của việc giải quyết tranh chấp thương mại là nhanh chóng, dứt điểm, tránh dây dưa kéo dài, làm ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh. Ngày nay, để làm được điều này, các tổ chức trọng tài phi chính phủ đã ra đời để đáp ứng yêu cầu đó của các nhà kinh doanh. Bởi vì, thủ tục trọng tài rất đơn giản, ngắn gọn, không có nhiều giai đoạn xét xử như tố tụng toà án. Với tư cách là một tổ chức phi chính phủ, trọng tài thương mại không có cơ quan cấp trên nên phán quyết của trọng tài có giá trị chung thẩm, không bị kháng cáo kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm như bản án sơ thẩm của toà án và cũng không có thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm. Tố tụng trọng tài chỉ có một trình tự giải quyết, tức là các tranh chấp thương mại chỉ được giải quyết một lần tại trọng tài. Nếu quyết định của trọng tài không bị toà án hủy bỏ theo đơn yêu cầu của một trong các bên mà bên phải thi hành không tự nguyện thi hành thì sau thời hạn 30 ngày, kể từ ngày hết thời hạn thi hành quyết định trong tài, bên được thì hành quyết định trọng tài có quyền làm đơn yêu cầu cơ quan thi hành án cấp tỉnh nơi có trụ sở, nơi cư trú hoặc nơi có tài sản của bên phải thi hành, thi hành quyết định trọng tài.

Xem thêm: Tổng hợp các bài viết về Luật Thương mại 2005

Luật Hoàng Anh