Đại diện cho thương nhân là gì?

Hiện nay, việc thực hiện giao dịch thương mại thông qua các bên trung gian thương mại rất phát triển. Các hoạt động trung gian thương mại là hoạt động của thương nhân để thực hiện các giao dịch thương mại cho một hoặc một số thương nhân được xác định, bao gồm hoạt động đại diện cho thương nhân, môi giới thương mại, uỷ thác mua bán hàng hoá và đại lý thương mại. Trong đó, hoạt động đại diện cho thương nhân là hình thức trung gian thương mại khá phổ biến. Vậy đại diện cho thương nhân là gì? Có đặc điểm gì?

1. Khái niệm đại diện cho thương nhân

Theo Điều 139 Bộ luật dân sự 2015, đại diện là việc một người (gọi là người đại diện) nhân danh và vì lợi ích của người khác (gọi là người được đại diện) xác lập, thực hiện giao dịch dân sự trong phạm vi đại diện. Quan hệ đại diện có thể được thiết lập trong nhiều lĩnh vực của đời sống kinh - xã hội và bao gồm hai loại: Đại diện theo pháp luật và đại diện theo uỷ quyền. Đại diện theo pháp luật là đại diện do pháp luật quy định hoặc cơ quan nhà nước có nhám quyền quyết định (Điểm 140 Bộ luật dân sự). Đại diện theo uỷ quyền là đại diện được xác lập theo sự uỷ quyền giữa người đại diện và người được đại diện (Điều 141 Bộ luật dân sự).

Tại Điều 141 Luật thương mại 2005 quy định:

“Điều 141. Đại diện cho thương nhân

1. Đại diện cho thương nhân là việc một thương nhân nhận uỷ nhiệm (gọi là bên đại diện) của thương nhân khác (gọi là bên giao đại diện) để thực hiện các hoạt động thương mại với danh nghĩa, theo sự chỉ dẫn của thương nhân đó và được hưởng thù lao về việc đại diện.”

Từ quy định của Bộ luật dân sự và Luật thương mại hiện hành có thể khẳng định đại diện cho thương nhân là một dạng của đại diện theo uỷ quyền được thực hiện trong hoạt động thương mại.

2. Đặc điểm của đại diện cho thương nhân

Đại diện cho thương nhân có những đặc điểm sau:

+ Quan hệ đại diện cho thương nhân phát sinh giữa bên đại diện và bên giao đại diện.

Trong quan hệ đại diện cho thương nhân thì cả bên đại diện và bên giao đại diện đều phải là thương nhân. Bên giao đại diện là một thương nhân có quyền thực hiện những hoạt động thương mại nhất định (như mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ thương mại) nhưng lại muốn trao quyền đó cho thương nhân khác, thay mình thực hiện hoạt động thương mại. Bên đại diện cho thương nhân cũng phải là thương nhân thực hiện hoạt động đại diện một cách chuyên nghiệp. Do đó, có thể thấy hoạt động đại diện cho thương nhân liên quan tới 3 chủ thể: bên giao đại diện, bên đại diện và bên thứ ba (có thể là một hoặc một số người).

Trong quan hệ với bên giao đại diện, bên đại diện sẽ nhân danh chính mình nhưng trong quan hệ với bên thứ ba thì họ sẽ nhân danh bên cho đại diện, chứ không nhân danh chính mình. Do đó, trong phạm vi uỷ quyền, bên đại diện được giao dịch với bên thứ ba và mọi hành vi do bên đại diện thực hiện trực tiếp mang lại hậu quả pháp lí cho bên giao đại diện. Khi bên đại diện giao dịch với bên thứ ba thì về mặt pháp lí, các hành vi do người này thực hiện được xem như là chính người uỷ quyền (người giao đại diện) thực hiện. Bên giao đại diện phải chịu trách nhiệm về các cam kết do bên đại diện thực hiện trong phạm vi uỷ quyền. Đây là điểm khác biệt cơ bản của hoạt động đại diện cho thương nhân so với các hoạt động trung gian thương mại khác. Trong quan hệ đại diện cho thương nhân, giữa bên đại diện và bên giao đại diện có sự ràng buộc khá chặt chẽ.

+ Nội dung của hoạt động đại diện cho thương nhân do các bên tham gia quan hệ thoả thuận.

Các bên có thể thoả thuận về việc bên đại diện được thực hiện một phần hoặc toàn bộ các hoạt động thương mại thuộc phạm vi hoạt động của bên giao đại diện. Hoạt động đại diện cho thương nhân thường bao gồm việc tìm kiếm các cơ hội kinh doanh cho thương nhân giao đại diện và được tiến hành trong suốt thời gian đại diện, không giới hạn vào một vụ việc cụ thể. Bên đại diện cho thương nhân có thể được uỷ quyền tiến hành các hoạt động nghiên cứu thị trường, lựa chọn đối tác, đàm phán, giao kết hợp đồng với bên thứ ba trên danh nghĩa của bên giao đại diện. Cùng một lúc, bên đại diện có thể tiến hành hoạt động này cho nhiều thương nhân trừ trường hợp các bên có thoả thuận khác.

+ Quan hệ đại diện cho thương nhân phát sinh trên cơ sở hợp đồng đại diện.

Quan hệ đại diện cho thương nhân là một dạng riêng của quan hệ đại diện theo uỷ quyền được quy trong Bộ luật dân sự, bởi vậy, hợp đồng đại diện cho thương nhân là một dạng đặc biệt của hợp đồng uỷ quyền. Khác với hợp đồng uỷ quyền trong dân sự chỉ mang tính chất đền bù khi được các bên thoả thuận hoặc pháp luật có quy định, hợp đồng đại diện cho thương nhân luôn mang tính chất đền bù.

Hợp đồng đại diện cho thương nhân được giao kết giữa các thương nhân với nhau (giữa thương nhân giao đại diện và thương nhân đại diện), thương nhân giao đại diện phải có quyền thực hiện hoạt động thương mại mà mình uỷ quyền, thương nhân đại diện phải có đăng kí kinh doanh dịch vụ đại diện.

Hợp đồng đại diện cho thương nhân là một dụng riêng của hợp đồng uỷ quyền được quy định trong Bộ luật dân sự nhưng đồng thời là hợp đồng dịch vụ. Bởi vậy, đối tượng của hợp đồng đại diện cho thương nhân là những công việc mà bên đại diện phải tiến hành trên danh nghĩa và theo sự chỉ dẫn của bên giao đại diện.

Hợp đồng đại diện cho thương nhân phải được lập thành văn bản hoặc bằng hình thức khác có giá trị pháp lí tương đương (Điều 142 Luật thương mại).

Để đảm bảo quyền tự do của các bên khi giao kết hợp đồng, Luật thương mại năm 2005 đã bỏ quy định về nội dung chủ yếu của hợp đồng đại diện cho thương nhân nhưng xuất phát từ bản chất của quan hệ đại diện cho thương nhân và để hạn chế tranh chấp xảy ra trong quá trình thực hiện hợp đồng đại diện cho thương nhân, khi giao kết hợp đồng này các bên có thể thoả thuận về những điều khoản sau: Phạm vì đại diện; thời hạn đại diện; mức thù lao trả cho bên đại diện; thời điểm phát sinh quyền được hưởng thù lao; thời gian và phương thức thanh toán tiền thù lao cho việc đại diện; quyền và nghĩa vụ của các bên; trách nhiệm do vi phạm hợp đồng và giải quyết tranh chấp.

Xem thêm: Tổng hợp các bài viết về Luật Thương mại 2005

Luật Hoàng Anh