Đấu thầu hàng hoá, dịch vụ là gì?

Chúng ta vẫn thường hay nghe nhắc đến thuật ngữ đấu thầu trong cuộc sống hằng ngày. Đấu thầu là một phần trong hoạt động mua sắm giữa các doanh nghiệp và cơ quan nhà nước. Đây là hình thức cạnh tranh văn minh trong nền kinh tế thị trường, là một phương thức giao dịch đặc biệt dành cho các giao dịch quy mô lớn, đòi hỏi hiệu quả và minh bạch. Đấu thầu thường xuất hiện trong các lĩnh vực như xây dựng, lắp đặt thiết bị, mua sắm, … Vậy đấu thầu hàng hóa dịch vụ là gì?

Khái niệm đấu thầu hàng hóa, dịch vụ

Đấu thầu, theo nghĩa chung nhất, là phương thức lựa chọn nhà thẩu phù hợp để thực hiện một công việc cụ thể. Tùy thuộc nội dung công việc mà nhà thầu phải thực hiện, người ta phân chia đấu thầu thành các loại tương ứng là: đấu thầu tuyển chọn tư vấn, thiết kế, đấu thầu thi công xây lấp, đấu thầu mua sắm hàng hoá, đấu thầu thực hiện dịch vụ, đấu thầu chọn đối tác để thực hiện dự án...

Theo quy định tại Khoản 1 Điều 214 Luật Thương mại năm 2005 định nghĩa đấu thầu hàng hóa, dịch vụ như sau:

“Điều 214. Đấu thầu hàng hoá, dịch vụ

1. Đấu thầu hàng hoá, dịch vụ là hoạt động thương mại, theo đó một bên mua hàng hoá, dịch vụ thông qua mời thầu (gọi là bên mời thầu) nhằm lựa chọn trong số các thương nhân tham gia đấu thầu (gọi là bên dự thầu) thương nhân đáp ứng tốt nhất các yêu cầu do bên mời thầu đặt ra và được lựa chọn để ký kết và thực hiện hợp đồng (gọi là bên trúng thầu).”

Đấu thầu hàng hoá, dịch vụ là một tập hợp đan xen của những quan hệ kinh tế và pháp lí phức tạp. Bởi vậy, khi nghiên cứu về đấu thầu hàng hoá, dịch vụ chúng ta phải tiếp cận nó trên cả hai phương diện kinh tế và pháp lí. Về phương diện kinh tế, đấu thầu là một quan hệ kinh tế khách quan, nó ra đời do nhu cầu tất yếu của nền kinh tế thị trường, nơi mà sản xuất và trao đổi hàng hoá luôn diễn biến trong trạng thái cung lớn hơn cầu. Khi một chủ thể nào đó có nhu cầu mua sắm hàng hoá, sử dụng dịch vụ thì cũng là lúc rất nhiều người có khả năng đáp ứng nhu cầu đó. Trong trường hợp này, bên mua hàng phải tổ chức đấu thầu để chọn ra trong số đó người nào có khả năng cung cấp hàng hoá hoặc cung ứng dịch vụ thỏa mãn những điều kiện của mình với giá cả hợp lí nhất. Do đó, đấu thầu hàng hoá, dịch vụ - xét về bản chất kinh tế - là một phương thức lựa chọn nhà thầu cung cấp hàng hoá, dịch vụ phù hợp với nhu cầu của các chủ thể trong xã hội. Ở phương diện này này thì bản chất của đấu thầu hàng hoá, dịch vụ cũng giống với các loại đấu thầu khác.

Về phương diện pháp lí, đấu thầu hàng hoá, dịch vụ là hành vi pháp lí của một nhóm chủ thể đặc biệt trong xã hội - các thương nhân và mang bản chất pháp lí của một hoạt động thương mại bởi vì nó cũng có những dấu hiệu cơ bản của một hoạt động thương mại, đó là:

+ Các nhà thầu có tư cách thương nhân khi thực hiện hoạt động tham dự thầu;

+ Hoạt động đấu thầu được thực hiện nhằm mục tiêu lợi nhuận hoặc nhằm thực hiện các chính sách kinh tế - xã hội;

+ Đối tượng của đấu thầu hàng hoá, dịch vụ là các loại hàng hoá thương mại được phép lưu thông và dịch vụ thương mại được phép thực hiện theo quy định của pháp luật;

+ Quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ đấu thấu được xác lập thông qua những hình thức pháp lí nhất định do pháp luật quy định.

Đặc điểm của đấu thầu hàng hóa, dịch vụ

Đấu thầu hàng hóa, dịch vụ mang bản chất pháp lí của một hoạt động thương mại, có những đặc điểm cơ bản của một hoạt động thương mại như đã nói ở phần trên. Tuy nhiên, nếu đi sâu vào bản chất của đấu thấu hàng hoá, dịch vụ thì có thể thấy nó có những đặc thù so với các hoạt động thương mại khác, thể hiện ở những điểm sau:

Một là, đấu thầu hàng hoá, dịch vụ trong thương mại luôn gắn liền với quan hệ mua bán hàng hoá và cung ứng dịch vụ thương mại.

Đấu thầu chỉ được tổ chức khi thương nhân có nhu cầu mua sắm hàng hoá hoặc sử dụng dịch vụ với mục đích lựa chọn được người cung cấp hàng hoá, dịch vụ tốt nhất. Kết quả đấu thầu là cơ sở để các bên thương thảo hợp đồng mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ thương mại và các chi tiết của hồ sơ dự thầu sẽ được đưa vào trong nội dung của hợp đồng.

Về thực chất, đấu thầu hàng hoá, dịch vụ chỉ là giai đoạn tiến tới hợp đồng cung cấp hàng hoá, dịch vụ giữa các bên trong hoạt động thương mại chứ không hẳn là một hoạt động thương mại độc lập. Bởi lẽ luật thương mại của hầu hết các nước không coi đấu thấu là hành vi thương mại.

Hai là, các bên trong quan hệ đấu thầu hàng hoá, dịch vụ cũng chính là các bên mua và bán hàng hoá, dịch vụ.

Bên mời thầu là bên (có thể là thương nhân hoặc không phải là thương nhân) có nhu cầu mua sắm hàng hoá, sử dụng dịch vụ còn bên dự thầu là các thương nhân có năng lực cung cấp hàng hoá, dịch vụ cho gói thầu. Trong quan hệ này không xuất hiện thương nhân chuyên kinh doanh dịch vụ đấu thầu hàng hoá, dịch vụ (như đối với đa phần các hành vi thương mại khác), mặc dù cũng có sự tham gia của một số trung gian vào các giai đoạn của quy trình tổ chức đấu thầu (như các công ty tư vấn giúp lập hồ sơ mời thầu, tổ chuyên gia giúp đỡ việc đánh giá hồ sơ dự thầu...). Song trong đấu thầu hàng hoá, dịch vụ, nhất là đấu thầu công, lại xuất hiện một chủ thể tuy không trực tiếp tham gia nhưng có vai trò chi phối đến toàn bộ hoạt động đấu thầu, đó là nhà nước. Thể hiện qua việc các cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt kế hoạch đấu thầu, phê duyệt hồ sơ mời thầu cũng như kết quả xét thầu trong rất nhiều gói thầu.

Tuy nhiên, các quy định về đấu thầu trong Luật Thương mại 2005 không áp dụng đối với đấu thầu mua sắm công theo quy định của pháp luật (theo Khoản 2 Điều 214 Luật Thương mại 2005) mà sẽ được điều chỉnh bởi Luật Đấu thầu 2013.

Ba là, quan hệ đấu thầu hàng hoá, dịch vụ luôn được xác lập giữa một bên mời thầu và nhiều nhà thầu. Vì đấu thầu là phương thức để giúp người mua lựa chọn người bán, do đó trong mỗi gói thầu phải tạo ra sự cạnh tranh càng lớn càng tốt giữa những người có năng lực bán hàng, thông qua đó người mua có thể lựa chọn được người bán tốt nhất. Về nguyên tắc, số lượng nhà thầu tham dự một gói thầu luôn phải nhiều hơn một.

Bốn là, hình thức pháp lí của quan hệ đấu thầu hàng hóa, dịch vụ là hồ sơ mời thầu và hồ sơ dự thầu. Hồ sơ mời thầu là văn bản pháp lí do bên mời thầu lập (và được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt) trong đó thể hiện đầy đủ những yêu cầu kĩ thuật, tài chính và thương mại của hàng hóa cần mua sắm, dịch vụ cần sử dụng và những điều kiện khác của gói thầu. Còn hồ sơ dự thầu thể hiện năng lực, mức độ đáp ứng của bên dự thầu trước các yêu cầu trong hồ sơ mời thầu. Những hồ sơ này là căn cứ pháp lí để xác lập, thay đổi, chấm dứt quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ đấu thầu hàng hóa, dịch vụ.

Như vậy, có thể thấy, đấu thầu hàng hóa, dịch vụ vừa có tính chất chung của một hoạt động thương mại độc lập, vừa có những đặc điểm riêng so với các hoạt động thương mại khác. Hay nói cách khác, đấu thầu hàng hóa, dịch vụ là hoạt động thương mại đặc thù.

Xem thêm: Tổng hợp các bài viết về Luật Thương mại 2005

Luật Hoàng Anh