Kiểm soát doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực độc quyền nhà nước như thế nào?

Doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực độc quyền nhà nước

Hoạt động thương mại là việc thực hiện một hay nhiều hành vi thương mại của thương nhân, bao gồm việc mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ thương mại và các hoạt động xúc tiến thương mại nhằm mục đích lợi nhuận hoặc thực hiện chính sách kinh tế - xã hội.

Trong đó, theo quy định tại Điều 3 Nghị định 94/2017/NĐ-CP của Chính phủ về hàng hóa, dịch vụ, địa bàn thực hiện độc quyền nhà nước trong hoạt động thương mại có hiệu lực từ ngày 01/10/2017 thì độc quyền nhà nước trong hoạt động thương mại (hoạt động thương mại độc quyền nhà nước) là các hoạt động thương mại chỉ do cơ quan nhà nước có quyền thực hiện hoặc các tổ chức, cá nhân được Nhà nước giao thực hiện.

Nguyên tắc thực hiện độc quyền nhà nước trong hoạt động thương mại đó là:

- Chỉ thực hiện độc quyền nhà nước trong hoạt động thương mại đối với các hàng hóa, dịch vụ thiết yếu mà Nhà nước cần phải độc quyền liên quan đến quốc phòng, an ninh, đảm bảo lợi ích quốc gia hoặc các thành phần kinh tế khác không có nhu cầu và khả năng tham gia.

- Cơ quan nhà nước có quyền thực hiện độc quyền nhà nước trong hoạt động thương mại thông qua hình thức trực tiếp thực hiện hoặc chỉ định cho tổ chức, cá nhân thực hiện. Việc chỉ định phải do Thủ trưởng cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định bằng văn bản.

- Hoạt động thương mại độc quyền nhà nước phải được thực hiện dưới sự giám sát của cơ quan quản lý nhà nước theo quy định của pháp luật.

- Bộ, cơ quan ngang bộ, chính quyền địa phương các cấp không được quy định hoạt động, hàng hóa, dịch vụ, địa bàn thực hiện hoạt động thương mại độc quyền nhà nước. Đối với hàng hóa, dịch vụ, địa bàn phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh thực hiện độc quyền nhà nước trong hoạt động thương mại theo hướng dẫn của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Bộ trưởng Bộ Công an.

Các tổ chức, cá nhân, các cơ quan nhà nước hoạt động thương mại trong lĩnh vực độc quyền nhà nước chịu các biện pháp kiểm soát của cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo quy định của pháp luật cạnh tranh, pháp luật về giá và quy định của pháp luật có liên quan.

Căn cứ vào Điều 25 của Luật Cạnh tranh năm 2018, doanh nghiệp được coi là có vị trí độc quyền nếu không có doanh nghiệp nào cạnh tranh về hàng hóa, dịch vụ mà doanh nghiệp đó kinh doanh trên thị trường liên quan. Như vậy có thể hiểu doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực độc quyền nhà nước cũng có thể là những doanh nghiệp có vị trí độc quyền hoặc không, nhưng đều chịu sự kiểm soát, quản lý trực tiếp của nhà nước và đạt quy mô kinh tế toàn quốc hoặc toàn cầu.

Kiểm soát doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực độc quyền nhà nước

Theo đó Điều 28 của Luật Cạnh tranh năm 2018 về kiểm soát doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực độc quyền như sau:

“Điều 28. Kiểm soát doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực độc quyền nhà nước

1. Nhà nước kiểm soát doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực độc quyền nhà nước bằng các biện pháp sau đây:

a) Quyết định giá mua, giá bán hàng hóa, dịch vụ thuộc lĩnh vực độc quyền nhà nước;

b) Quyết định số lượng, khối lượng, phạm vi thị trường của hàng hóa, dịch vụ thuộc lĩnh vực độc quyền nhà nước;

c) Định hướng, tổ chức các thị trường liên quan đến hàng hóa, dịch vụ thuộc lĩnh vực độc quyền nhà nước theo quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan.

2. Khi doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực độc quyền nhà nước thực hiện hoạt động kinh doanh khác ngoài lĩnh vực độc quyền nhà nước thì hoạt động kinh doanh đó của doanh nghiệp không chịu sự điều chỉnh quy định tại khoản 1 Điều này nhưng vẫn chịu sự điều chỉnh của quy định khác của Luật này.”

Tại Việt Nam hiện có khoảng 20 ngành, nghề độc quyền do Nhà nước trực tiếp quản lý và cung cấp sản phẩm, dịch vụ, ví dụ đó là các ngành nghề: thuốc lá điếu, xì gà; tiền; hệ thống điện quốc gia; hệ thống công trình thủy lợi, thủy nông liên tỉnh, liên huyện; kè biển; mạng bưu chính công cộng…

Một số ví dụ về doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực độc quyền nhà nước

- Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam viết tắt là VNPT, vừa là nhà cung cấp dịch vụ đầu tiên đặt nền móng cho sự phát triển của ngành Bưu chính, Viễn thông Việt Nam, vừa là tập đoàn có vai trò chủ chốt trong việc đưa Việt Nam trở thành 1 trong 10 quốc gia có tốc độ phát triển Bưu chính Viễn thông nhanh nhất toàn cầu. Bên cạnh đó, VNPT còn là tập đoàn kinh tế chủ lực của Việt Nam kinh doanh đa ngành nghề, đa lĩnh vực, đa sở hữu, trong đó Bưu chính - Viễn thông - CNTT là nòng cốt. Bên cạnh đó, không thể không kể đến Tổng Công ty Viễn thông Viettel (Viettel Telecom) là công ty trực thuộc Tập đoàn Viễn thông Quân đội Viettel được thành lập ngày 5 tháng 4 năm 2007; cung cấp các dịch vụ toàn quốc và quốc tế như: dịch vụ điện thoại đường dài trong nước và hầu khắp các quốc gia trên thế giới; dịch vụ điện thoại cố định, dịch vụ internet… phổ cập rộng rãi đến mọi tầng lớp dân cư, vùng miền đất nước; dịch vụ điện thoại di động vượt con số 20 triệu thuê bao, trở thành nhà cung cấp dịch vụ điện thoại di động số 1 tại Việt Nam.

- Tổng công ty điện lực Việt Nam (EVN). Ở nước ta đã có một số doanh nghiệp sản xuất điện nhưng chỉ EVN được nắm giữ hệ thống truyền tải điện. Trong thị trường điện lực, việc sản xuất điện có liên quan mật thiết đến việc truyền tải điện. Điều này làm cho các doanh nghiệp sản xuất điện phải phụ thuộc vào EVN - một đối thủ cạnh tranh trên cùng thị trường.

- Các tập đoàn kinh tế, doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu có thể kể đến đó là: Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam Petrolimex, Tổng Công ty Dầu Việt Nam PVOil, Công ty cổ phần Thương mại Dầu khí Đồng Tháp…

Xem thêm: Tổng hợp các bài viết về Luật Cạnh tranh năm 2018

Luật Hoàng Anh