Xác định thị phần và thị phần kết hợp là gì?

Khái quát chung

Trước hết thị trường liên quan được pháp luật định nghĩa là thị trường của những hàng hóa, dịch vụ có thể thay thế cho nhau về đặc tính, mục đích sử dụng và giá cả trong khu vực địa lý cụ thể có các điều kiện cạnh tranh tương tự và có sự khác biệt đáng kể với các khu vực địa lý lân cận (căn cứ vào Khoản 7 Điều 3 Luật Cạnh tranh 2018). Thị trường liên quan được xác định trên cơ sở thị trường sản phẩm liên quan và thị trường địa lý liên quan.

Một số khái niệm cụ thể:

Tuy Luật Cạnh tranh năm 2004 đã hết hiệu lực từ ngày 01/07/2019 nhưng chúng ta có thể tham khảo định nghĩa của Luật này về thị phần và thị phần kết hợp như sau:

- Thị phần của doanh nghiệp đối với một loại hàng hoá, dịch vụ nhất định là tỷ lệ phần trăm giữa doanh thu bán ra của doanh nghiệp này với tổng doanh thu của tất cả các doanh nghiệp kinh doanh loại hàng hoá, dịch vụ đó trên thị trường liên quan hoặc tỷ lệ phần trăm giữa doanh số mua vào của doanh nghiệp này với tổng doanh số mua vào của tất cả các doanh nghiệp kinh doanh loại hàng hoá, dịch vụ đó trên thị trường liên quan theo tháng, quý, năm.

- Thị phần kết hợp là tổng thị phần trên thị trường liên quan của các doanh nghiệp tham gia vào thoả thuận hạn chế cạnh tranh hoặc tập trung kinh tế.

Căn cứ vào Khoản 2, Khoản 3 và Khoản 4 Nghị định số 35/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Cạnh tranh, mức thị phần được tính như sau:

- Thị phần của doanh nghiệp thuộc nhóm doanh nghiệp liên kết là thị phần của nhóm doanh nghiệp liên kết đó. Nhóm doanh nghiệp liên kết về tổ chức và tài chính (sau đây gọi chung là nhóm doanh nghiệp liên kết) là nhóm các doanh nghiệp cùng chịu sự kiểm soát, chi phối của một hoặc nhiều doanh nghiệp trong nhóm hoặc có bộ phận điều hành chung.

- Mức thị phần là giá trị bằng số của thị phần của một doanh nghiệp trên thị trường liên quan được xác định theo Điều 10 Luật Cạnh tranh, ví dụ doanh nghiệp có thị phần trên thị trường liên quan là 30 phần trăm (30%) thì mức thị phần của doanh nghiệp đó là 30.

- Tổng bình phương mức thị phần của các doanh nghiệp trên thị trường liên quan được tính theo công thức sau:

Tổng bình phương mức thị phần = S₁² + S₂² + …S_(n)²

Trong đó: S₁,...S_(n) là mức thị phần tương ứng của doanh nghiệp thứ 1 đến doanh nghiệp thứ n.

Ví dụ: Trên cùng một thị trường liên quan có 3 doanh nghiệp có thị phần tương ứng là 30%, 30% và 40%. Tổng bình phương mức thị phần của 3 doanh nghiệp trên thị trường liên quan được xác định là 30²+30²+40² = 3400.

Nguyên tắc xác định thị phần của doanh nghiệp trên thị trường liên quan

Nguyên tắc xác định thị phần của doanh nghiệp trên thị trường liên quan theo Điều 9 của Nghị định số 35/2020/NĐ-CP, đó là:

- Thị phần của doanh nghiệp trên thị trường liên quan được xác định theo một trong các phương pháp quy định tại Điều 10 Luật Cạnh tranh.

- Trong quá trình xác định thị phần, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia có tham vấn ý kiến của các cơ quan quản lý ngành, lĩnh vực, các doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân có chuyên môn.

Xác định thị phần và thị phần kết hợp

Thị phần cũng không phải yếu tố duy nhất quyết định mức độ cạnh tranh trên thị trường.  Khi các rào cản mở rộng sản xuất đối với các doanh nghiệp hiện có trên thị trường là thấp thì thị phần hiện tại của doanh nghiệp không phải là yếu tố phản ánh sức mạnh thị trường của doanh nghiệp ấy. Tuy vậy, công cụ được sử dụng phổ biến nhất để xác định sức mạnh thị trường lại chính là thị phần hoặc mức độ tập trung, thị phần cao chỉ là điều kiện cần chứ chưa phải điều kiện đủ để xác định một hoặc một nhóm doanh nghiệp có nắm giữ sức mạnh thị trường hay không. Hiện nay, chỉ số Herfindhal-Hirschman (HHI) là công cụ phổ biến được cơ quan cạnh tranh các nước sử dụng để xác định mức độ tập trung trên thị trường, phân tích các vụ sáp nhập theo chiều ngang,… Chỉ số HHI này xem xét tất cả các doanh nghiệp trong một ngành và được tính bằng tổng của bình phương thị phần của tất cả các doanh nghiệp trên thị trường liên quan để xác định mức độ tập trung trên thị trường đó, như quy định tại Khoản 4 Nghị định số 35/2020/NĐ-CP đã nêu trên.

Theo quy định tại Điều 10 của Luật Cạnh tranh năm 2018 về xác định thị phần và thị phần kết hợp như sau:

“Điều 10. Xác định thị phần và thị phần kết hợp

1. Căn cứ vào đặc điểm, tính chất của thị trường liên quan, thị phần của doanh nghiệp trên thị trường liên quan được xác định theo một trong các phương pháp sau đây:

a) Tỷ lệ phần trăm giữa doanh thu bán ra của doanh nghiệp này với tổng doanh thu bán ra của tất cả các doanh nghiệp trên thị trường liên quan theo tháng, quý, năm;

b) Tỷ lệ phần trăm giữa doanh số mua vào của doanh nghiệp này với tổng doanh số mua vào của tất cả các doanh nghiệp trên thị trường liên quan theo tháng, quý, năm;

c) Tỷ lệ phần trăm giữa số đơn vị hàng hóa, dịch vụ bán ra của doanh nghiệp này với tổng số đơn vị hàng hóa, dịch vụ bán ra của tất cả các doanh nghiệp trên thị trường liên quan theo tháng, quý, năm;

d) Tỷ lệ phần trăm giữa số đơn vị hàng hóa, dịch vụ mua vào của doanh nghiệp này với tổng số đơn vị hàng hóa, dịch vụ mua vào của tất cả các doanh nghiệp trên thị trường liên quan theo tháng, quý, năm.

2. Thị phần kết hợp là tổng thị phần trên thị trường liên quan của các doanh nghiệp tham gia vào hành vi hạn chế cạnh tranh hoặc tập trung kinh tế.

3. Doanh thu để xác định thị phần quy định tại khoản 1 Điều này được xác định theo chuẩn mực kế toán Việt Nam.

4. Trong trường hợp doanh nghiệp hoạt động kinh doanh chưa đủ 01 năm tài chính thì doanh thu, doanh số, số đơn vị hàng hóa, dịch vụ bán ra, mua vào để xác định thị phần quy định tại khoản 1 Điều này được tính từ thời điểm doanh nghiệp bắt đầu hoạt động cho đến thời điểm xác định thị phần.

5. Chính phủ quy định chi tiết Điều này.”

Xác định thị phần của nhóm doanh nghiệp liên kết

Xác định thị phần của nhóm doanh nghiệp liên kết theo quy định tại Điều 10 Nghị định số 35/2020/NĐ-CP của Chính phủ đó là:

- Doanh thu bán ra, doanh số mua vào, số đơn vị bán ra, mua vào đối với một loại hàng hóa, dịch vụ của nhóm doanh nghiệp liên kết được xác định như sau:

+ Doanh thu bán ra, doanh số mua vào, số đơn vị bán ra, mua vào đối với một loại hàng hóa, dịch vụ để xác định thị phần của nhóm doanh nghiệp liên kết được tính bằng tổng doanh thu bán ra, doanh số mua vào, số đơn vị bán ra, mua vào đối với loại hàng hóa, dịch vụ đó của tất cả doanh nghiệp trong nhóm doanh nghiệp liên kết;

+ Doanh thu bán ra, doanh số mua vào, số đơn vị bán ra, mua vào đối với một loại hàng hóa, dịch vụ của nhóm doanh nghiệp liên kết không bao gồm doanh thu bán ra, doanh số mua vào, số đơn vị bán ra, mua vào từ việc bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ giữa các doanh nghiệp trong nhóm doanh nghiệp liên kết.

- Thị phần của doanh nghiệp thuộc nhóm doanh nghiệp liên kết là thị phần của nhóm doanh nghiệp liên kết đó.

Chỉ số HHI càng cao thì mức độ tập trung trên thị trường càng lớn nghĩa là mức độ cạnh tranh càng thấp, và dao động trong khoảng từ 0 đến 10000. Chỉ số HHI bằng 10000 có nghĩa là một doanh nghiệp đang nắm giữ vị trí độc quyền trên thị trường ấy.

Xem thêm: Tổng hợp các bài viết về Luật Cạnh tranh năm 2018

Luật Hoàng Anh