Tước quyền nuôi con ngay khi có sự cố bạo hành?

Bạo hành trẻ em là tất cả những hành vi đối xử tệ bạc với trẻ em về cả thể chất và tinh thần như đánh đập, xâm hại tình dục, lợi dụng hay bỏ bê,...dẫn đến những mối nguy hiểm đối với sức khỏe, nhân phẩm và sự phát triển của trẻ. Hiện nay, vấn đề trẻ em bị bạo hành vẫn chưa giảm, vì tính chất tàn nhẫn, vì lứa tuổi trẻ bị xâm hại còn quá nhỏ, vì đối tượng xâm hại trẻ em hầu hết lại chính là những người thân của các em.

Tước quyền nuôi con ngay khi có sự cố bạo hành.

- Trong số các quyền cơ bản của trẻ em ghi nhận trong Luật trẻ em 2016, quyền trẻ em được sống chung với cha, mẹ được quy định như sau:

" Điều 22. Quyền được sống chung với cha, mẹ

Trẻ em có quyền được sống chung với cha, mẹ; được cả cha và mẹ bảo vệ, chăm sóc và giáo dục, trừ trường hợp cách ly cha, mẹ theo quy định của pháp luật hoặc vì lợi ích tốt nhất của trẻ em.

Khi phải cách ly cha, mẹ, trẻ em được trợ giúp để duy trì mối liên hệ và tiếp xúc với cha, mẹ, gia đình, trừ trường hợp không vì lợi ích tốt nhất của trẻ em.”

Cha, mẹ là người sinh thành, là gốc rễ của con cái. Chính vì vậy không thể phủ nhận môi trường giúp trẻ em được chăm sóc, phát triển và bảo vệ tốt nhất là chính gia đình của mình. Tuy nhiên, xuất phát từ thực tế gia đình thường mang yếu tố khép kín, riêng tư nên việc trẻ em có nguy cơ bị xâm hại là rất cao bởi chính những người thân, cha mẹ mình.

Nhằm bảo vệ trẻ em trước những tác động xấu đó, pháp luật hiện hành cũng đã đưa ra những hạn chế quyền nuôi con của cha mẹ nếu phạm tội bạo hành. Cụ thể tại điểm a khoản 1 Điều 85 Luật hôn nhân và gia đình 2014 có nêu rõ cha, mẹ có thể bị Tòa án hạn chế quyền đối với con:

“ 1. Cha, mẹ bị hạn chế quyền đối với con chưa thành niên trong các trường hợp sau đây:

a) Bị kết án về một trong các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con với lỗi cố ý hoặc có hành vi vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con;”

Khi xác định cha mẹ có hành vi xâm hại, bạo hành trẻ em thì theo quy định tại Nghị định 56/2017/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật trẻ em và Luật trẻ em 2016 thì sẽ tiến hành tạm thời cách ly trẻ em khỏi cha, mẹ, người chăm sóc trẻ em và áp dụng biện pháp chăm sóc thay thế.

Khoản 1 Điều 32 Nghị định 56/2017/NĐ-CP quy định như sau:

" Điều 32. Tạm thời cách ly trẻ em khỏi cha, mẹ, người chăm sóc trẻ em và áp dụng biện pháp chăm sóc thay thế

1. Việc tạm thời cách ly trẻ em khỏi cha, mẹ, người chăm sóc trẻ em và áp dụng biện pháp chăm sóc thay thế theo quy định taij điểm b và điểm c khoản 2 Điều 50 Luật trẻ em được thực hiện đối với trường hợp trẻ em bị xâm hại, có nguy cơ bị bạo lực, bóc lột, bỏ rơi bởi cha, mẹ, người chăm sóc trẻ em; trẻ em bị xâm hại nhưng cha, mẹ, người chăm sóc trẻ em từ chối thực hiện kế hoạch hỗ trợ, can thiệp hoặc trẻ em bị xâm hại có nguy cơ tiếp tục bị xâm hại bởi cha, mẹ, người chăm sóc trẻ em.”

Khoản 2 Điều 62 Luật trẻ em 2016 quy định:

" Điều 62. Các trường hợp trẻ em cần chăm sóc thay thế

2. Trẻ em không thể sống cùng cha, mẹ vì sự an toàn của trẻ em; cha, mẹ không có khả năng bảo vệ, nuôi dưỡng trẻ em hoặc chính là người xâm hại trẻ em.

Chăm sóc thay thế được áp dụng dưới nhiều hình thức bởi người thân; bởi cá nhân, gia đình không phải người thân thích; nhận con nuôi; tại cơ sở trợ giúp xã hội. Tuy nhiên, vấn đề chăm sóc thay thế phải đảm bảo yêu cầu về ưu tiên trẻ em được chăm sóc thay thế bởi người thân thích là ông, bà, cô, dì, chú, bác, anh, chị, em ruột. Trong trường hợp trẻ em không có người thân thích thì trẻ em được đưa vào cơ sở bảo trợ xã hội nhưng quy trình bắt buộc tiếp theo là phải ngay lập tức tìm kiếm môi trường gia đình cho trẻ em theo trình tự, thủ tục luật định.

Ngoài ra, Luật trẻ em 2016 quy định cụ thể các dấu hiệu, hành vi bị nghiêm cấm, biện pháp bảo vệ trẻ em theo ba cấp độ phòng ngừa, hỗ trợ, can thiệp nhằm bảo vệ và chống lại bạo hành trẻ em. Đây là cơ sở để cơ quan thực thi nhiệm vụ bảo vệ, chăm sóc và nuôi dưỡng trẻ em có đầy đủ thẩm quyền, năng lực để chăm sóc trẻ em trước tác động bạo hành từ cha, mẹ cũng như môi trường bên ngoài; đảm bảo xây dựng cho trẻ em môi trường an toàn để phát triển một cách toàn diện.

Về xử lý hành vi bạo hành trẻ em, tùy thuộc theo mức độ của hành vi và hậu quả mà hành vi đó mang lại, cha, mẹ hoặc người có hành vi bạo hành trẻ em có thể bị xử phạt hành chính, nghiêm trọng còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

- Xử phạt hành chính: theo quy định tại Điều 22 Nghị định 130/2021/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt hành chính trong lĩnh vực bảo trợ, trợ giúp xã hội và trẻ em, vi phạm quy định về cấm bạo lực với trẻ em có thể bị phạt tiền từ 10 đến 20 triệu đồng.

- Truy cứu trách nhiệm hình sự: Tùy theo tính chất của từng sự việc, người có hành vi ngược đãi, bạo hành trẻ em có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Bộ luật hình sự 2015 về một trong các tội sau đây :

+ Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác(Điều 134): hình thức xử phạt có thể phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù, khung phạt cao nhất là từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân.

+ Tội hành hạ người khác (Điều 140) : hình thức xử phạt áp dụng là phạt tù với khung phạt cao nhất 01 năm đến 03 năm tù.

 + Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình (Điều 185): có thể áp dụng hình thức phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù, khung phạt cao nhất là từ 02 đến 05 năm tù.

Thực tiễn vấn nạn bạo hành trẻ em

Các vụ bảo hành trẻ em dẫn đến hậu quả nghiêm trọng liên tiếp xảy ra gây chấn động dư luận xã hội. Vụ việc bé gái tên B (12 tuổi) trú tại Hà Đông, Hà Nội bị mẹ đẻ nhiều lần đánh bằng dây điện, móc quần áo, bị người tình của mẹ là T bắt "làm chuyện người lớn". Vụ việc chỉ hé lộ khi bác ruột đưa B về và trình báo cơ quan công an.

Có thể thấy trường hợp của bé tên B sống trong môi trường có nguy cơ xâm hại thực sự rất đau lòng. Hành vi nhiều lần đánh bằng dây điện, móc quần áo, bị người tình bắt "làm chuyện người lớn đã xâm hại nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe và danh dự và nhân phẩm của bé B. Phân tích kỹ hơn, mẹ bé gái trên "thường có biểu hiện không bình thường, nghi sử dụng ma túy" nên không có năng lực bảo vệ con. Vì vậy, bé B cần có một môi trường sống an toàn, lành mạnh hơn, nói không với bạo hành trẻ em đảm bảo sự phát triển của bé.

Về hướng xử lý vụ việc, theo quy định của pháp luật, UBND phường đưa ra quyết định cách ly B. khỏi môi trường có nguy cơ xâm hại. Nếu có người thân thích nuôi dưỡng thì sẽ giao cho người đó nuôi dưỡng. Nếu không thì bé gái B. sẽ được đưa vào trung tâm bảo trợ xã hội để chăm sóc, nuôi dưỡng. Về lâu dài, tòa án nhân dân cấp thẩm quyền sẽ tiếp tục ra quyết định.

Đối với mẹ bé B có thể bị truy cứu về các tội cố ý gây thương tích hoặc hành hạ người khác. Người tình là T xâm hại tình dục bé B một cách thô bạo có thể bị truy cứu tội hiếp dân người dưới 16 tuổi.

Qua vụ việc trên có thể thấy, việc bé B là hồi chuông báo động cho thấy tình hình trẻ em bị ngược đãi, xâm hại sức khỏe, thậm chí tính mạng vẫn diễn biến phức tạp và khó lường, đặc biệt trong bối cảnh đại dịch. Chính vì vậy, cơ quan, tổ chức và cá nhân liên quan cần nâng cao trách nhiệm bảo vệ trẻ em nhằm giảm thiểu những tổn hại không đáng có cho trẻ em.

Luật Hoàng Anh