Hành vi xâm phạm quyền đối với giống cây trồng đươc quy định như thế nào?

Quyền đối với giống cây trồng là gì? Pháp luật hiện hành quy định thế nào về xâm phạm quyền đối với giống cây trồng. Hãy cùng Luật Hoàng Anh tìm hiểu qua nội dung bài viết sau đây.

Căn cứ pháp lý

- Luật Sở hữu trí tuệ số 50/2005/QH11 ngày 29 tháng 11 năm 2005 (Luật Sở hữu trí tuệ 2005);

- Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ ngày 19 tháng 6 năm 2009 (Luật Sở hữu trí tuệ 2009); 

- Nghị định số 88/2010/NĐ-CP ngày 16 tháng 8 năm 2010 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ về quyền đối với giống cây trồng;

Giống cây trồng là gì?

Căn cứ khoản 5 Điều 2 Luật trồng trọt 2018 định nghĩa về giống cây trồng như sau: “Giống cây trồng là một quần thể cây trồng có thể phân biệt được với quần thể cây trồng khác thông qua sự biểu hiện của ít nhất là một đặc tính và di truyền được cho đời sau; đồng nhất về hình thái, ổn định qua các chu kỳ nhân giống; có giá trị canh tác, giá trị sử dụng; bao gồm giống cây nông nghiệp, giống cây dược liệu, giống cây cảnh và giống nấm ăn.”

Theo đó, có thể hiểu giống cây trồng là một nhóm thực vật cùng loài, do con người chọn tạo ra, các các đặc điểm di truyền đồng nhất và ổn định. Vậy quyền đối với giống cây trồng là gì?

Quyền đối với giống cây trồng là gì?

Khoản 5 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 quy định về quyền đối với giống cây trồng như sau:  "Quyền đối với giống cây trồng là quyền của tổ chức, cá nhân đối với giống cây trồng mới do mình chọn tạo hoặc phát hiện và phát triển hoặc được hưởng quyền sở hữu."

Quyền đối với giống cây trồng cũng căn bản là quyền tài sản mang tính vô hình của tổ chức, cá nhân hay chủ thể được bảo hộ quyền. Quyền đối với giống cây trồng gắn với giống cây trồng mới do chủ thể chọn tạo hoặc phát hiện và phát triển hoặc được hưởng quyền sở hữu.

Đặc điểm của quyền đối với giống cây trồng

Thứ nhất, quyền đối với giống cây trồng là quyền bô hình của tổ chức, cá nhân hay chủ thể được bảo hộ quyền đối với giống cây trồng. Đây là đặc điểm cơ bản để phân biệt quyền sở hữu trí tuệ nói chung và quyền đối với giống cây trồng nói riêng với quyền sở hữu các loại tài sản vật chất hữu hình hay tài sản dân sự thông thường. Chủ thể được bảo hộ quyền đối với giống câu trồng khai thác quyền thông qua việc thực hiện hoặc cho phép người khác thực hiện các hành vi cụ thể như: quyền sản xuất hoặc nhân giống cây trồng mới từ vật liệu nhân giống hoặc vật liệu thu hoạch của giống cây trồng được bảo hộ trong lĩnh vực quyền đối với giống cây trồng. 

Thứ hai, quyền đối với giống cây trồng gắn với giống cây trồng mới do chủ thể chọn tạo hoặc phát hiện và phát triển hoặc được hưởng quyền sở hữu. Khoản 1 Điều 4 Thông tư số 16/2013/TT-BNNPTNT giải thích một số khái niệm sau:

- Chọn tạo giống cây trồng là quá trình lai hữu tính, gây đột biến hoặc áp dụng phương pháp khác để tạo các biến dị nhân tạo và chọn lọc tìm ra biến dị phù hợp với yêu cầu của sản xuất.

- Phát hiện giống cây trồng là hoạt động chọn lọc tìm ra biến dị tự nhiên có sẵn trong quần thể một giống cây trồng hoặc tìm ra nguồn gen mới có sẵn trong tự nhiên;

- Phát triển giống cây trồng là quá trình nhân và đánh giá để chọn ra biến dị hoặc nguồn gen phù hợp với yêu cầu của sản xuất.

Việc xác lập quyền đối với giống cây trồng trên cơ sở hoàn tất thủ tục đăng ký bảo hộ giống cây trồng theo quy định của pháp luật là cơ sở đầu tiên và quan trọng nhất xác định việc chủ bằng bảo hộ giống cây trồng được hưởng quyền sở hữu trong một thời hạn luật định đối với giống cây trồng đó.

Thứ ba, đối tượng bảo hộ quyền đối với giống cây trồng là vật liệu nhân giống và vật liệu thu hoạch. Khoản 26,27 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 đã quy định cụ thể về 02 khái niệm này. Theo đó:

- Vật liệu nhân giống là cây hoặc bộ phận của cây có khả năng phát triển thành một cây mới dùng để nhân giống hoặc để gieo trồng

- Vật liệu thu hoạch là cây hoặc bộ phận của cây thu được từ việc gieo trồng vật liệu nhân giống. 

Hành vi xâm phạm quyền đối với giống cây trồng

 Điều 188 Luật sở hữu trí tuệ 2005 liệt kê các hành vi xâm phạm quyền đối với giống cây trồng cụ thể như sau:

“Điều 188. Hành vi xâm phạm quyền đối với giống cây trồng

Các hành vi sau đây bị coi là xâm phạm quyền của chủ bằng bảo hộ:

1. Khai thác, sử dụng các quyền của chủ bằng bảo hộ mà không được phép của chủ bằng bảo hộ;

2. Sử dụng tên giống cây trồng mà tên đó trùng hoặc tương tự với tên giống cây trồng đã được bảo hộ cho giống cây trồng cùng loài hoặc loài liên quan gần gũi với giống cây trồng đã được bảo hộ;

3. Sử dụng giống cây trồng đã được bảo hộ mà không trả tiền đền bù theo quy định tại Điều 189 của Luật này."

Cụ thể, chủ bằng bảo hộ giống cây trồng có các quyền sau (Điều 186 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 được sửa đổi, bổ sung tại khoản 22 Điều 1 Luật sở hữu trí tuệ 2009):

 "1. Chủ bằng bảo hộ có quyền sử dụng hoặc cho phép người khác sử dụng các quyền sau đây liên quan đến vật liệu nhân giống của giống đã được bảo hộ: 

a) Sản xuất hoặc nhân giống;

b) Chế biến nhằm mục đích nhân giống;

c) Chào hàng;

d) Bán hoặc thực hiện các hoạt động tiếp cận thị trường khác;

đ) Xuất khẩu;

e) Nhập khẩu;

g) Lưu giữ để thực hiện các hành vi quy định tại các điểm a, b, c, d, đ và e khoản này.

2. Quyền của chủ bằng bảo hộ giống cây trồng quy định tại khoản 1 Điều này được áp dụng đối với vật liệu thu hoạch thu được từ việc sử dụng bất hợp pháp vật liệu nhân giống của giống cây trồng được bảo hộ, trừ trường hợp chủ bằng bảo hộ đã có cơ hội hợp lý để thực hiện quyền của mình đối với vật liệu nhân giống nhưng không thực hiện.

3. Ngăn cấm người khác sử dụng giống cây trồng theo quy định tại Điều 188 của Luật này.

4. Để thừa kế, kế thừa quyền đối với giống cây trồng và chuyển giao quyền đối với giống cây trồng theo quy định tại Chương XV của Luật này."

Theo đó, bất kỳ chủ thể nào thực hiện các hành vi được liệt kê tại Điều 188 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 đều bị coi là hành vi xâm phạm quyền đối với giống cây trồng (trừ trường hợp hạn chế quyền của chủ bằng bảo hộ giống cây trồng).

Hạn chế quyền của chủ bằng bảo hộ giống cây trồng

Việc bảo hộ giống cây trồng có thể tạo ra sự độc quyền trong việc sử dụng các loại giống cây trồng mới. Đây là rào cản không cho phép nền nông nghiệp của quốc gia đang phát triển tiếp cận với các loại giống mới, giống tiên tiến. Bởi vậy, nhằm tạo ra sự cân bằng nhất định về lợi ích trong quan hệ giữa chủ bằng bảo hộ giống cây trồng và các chủ thể khác trong một số trường hợp nhất định, Điều 190 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 được sửa đổi, bổ sung tại khoản 24 Điều 1 Luật Sở hữu trí tuệ 2009 quy định các hành vi sau đây không bị coi là xâm phạm quyền đối với giống cây trồng đã được bảo hộ:

- Sử dụng giống cây trồng phục vụ nhu cầu cá nhân và phi thương mại;

- Sử dụng giống cây trồng nhằm mục đích thử nghiệm;

- Sử dụng giống cây trồng để tạo ra giống cây trồng khác, trừ trường hợp quy định tại Điều 187 của Luật này;

- Hộ sản xuất cá thể sử dụng sản phẩm thu hoạch từ giống cây trồng để tự nhân giống và gieo trồng cho vụ sau trên diện tích đất của mình. 

Bên cạnh nội dung trên, quyền của chủ bằng bảo hộ giống cây trồng cũng bị hạn chế theo quy định tại khoản 2 Điều 190 Luật Sở hữu trí tuệ, theo đó, quyền đối với giống cây trồng của chủ bằng bảo hộ không được áp dụng đối với hành vi liên quan đến vật liệu của giống cây trồng được bảo hộ do chủ bằng bảo hộ hoặc người được chủ bằn bảo hộ cho phép bán hoặc bằng cách khác đưa ra thị trường Việt nam hoặc thị trường nước ngoài trừ các hành vi sau đây:

- Liên quan đến việc nhân tiếp giống cây trồng đó;

- Liên quan đến việc xuất khẩu các vật liệu của giống cây trồng có khả năng nhân giống vào những nước không bảo hộ các chi hoặc loài cây trồng đó, trừ trường hợp xuất khẩu vật liệu nhằm mục đích tiêu dùng. 

Đây là hạn chế bắt buộc mà chủ bằng bảo hộ giống cây trồng cần phải tuân theo. Các quy định này đều phù hợp với Công ước UPOV về bảo hộ giống cây trồng mới.

Yếu tố xâm phạm quyền đối với giống cây trồng

Theo Điều 14 Nghị định 105/2006/NĐ-CP ngày 22 tháng 9 năm 2006 được sửa đổi bởi Khoản 2 Điều 1 Nghị định 119/2010/NĐ-CP về quy định về yếu tố xâm phạm quyền đối với giống cây trồng như sau:

Thứ nhất, yếu tố xâm phạm quyền đối với giống cây trồng có thể thuộc một trong các dạng sau đây:

- Sử dụng vật liệu nhân giống của giống cây trồng được bảo hộ để thực hiện các hành vi sau mà không được phép của chủ Bằng bảo hộ giống cây trồng;

+ Sản xuất hoặc nhân giống;

+ Chế biến nhằm mục đích nhân giống;

+ Chào hàng;

+ Bán hoặc thực hiện các hoạt động tiếp cận thị trường khác;

+ Xuât khẩu;

+ Nhập khẩu;

+ Lưu giữ để thực hiện các hành vi trên.

- Sử dụng vật liệu nhân giống của các giống cây trồng quy định tại Điều 187 của Luật Sở hữu trí tuệ;

Theo đó,  Điều 187 Luật sở hữu trí tuệ 2005 được sửa đổi bởi Khoản 23 Điều 1 Luật sở hữu trí tuệ năm 2009 quy định về quyền của chủ văn bằng bảo hộ được mở rộng đối với các giống cây trồng sau đây:

+ Giống cây trồng có nguồn gốc chủ yếu từ giống cây trồng được bảo hộ, trừ trường hợp giống cây trồng được bảo hộ có nguồn gốc chủ yếu từ một giống cây trồng đã được bảo hộ khác.

+ Giống cây trồng được coi là có nguồn gốc chủ yếu từ giống được bảo hộ, nếu giống cây trồng đó vẫn giữ lại biểu hiện của các tính trạng thu được từ kiểu gen hoặc sự phối hợp các kiểu gen của giống được bảo hộ, trừ những tính trạng khác biệt là kết quả của sự tác động vào giống được bảo hộ;

+ Giống cây trồng không khác biệt rõ ràng với giống cây trồng đã được bảo hộ;

+ Giống cây trồng mà việc sản xuất đòi hỏi phải sử dụng lặp lại giống cây trồng đã được bảo hộ.

- Sử dụng tên của một giống cây trồng cùng loài hoặc loài gần với loài của giống được bảo hộ mà tên này trùng hoặc tương tự tới mức gây nhầm lẫn với tên của giống cây trồng được bảo hộ;

- Quy định việc sử dụng vật liệu nhân giống cây trồng cũng áp dụng đối với vật liệu thu hoạch nếu chủ Bằng bảo hộ giống cây trồng chưa có điều kiện hợp lý để thực hiện quyền của mình đối với vật liệu nhân giống của cùng giống đó.

Thứ hai, Căn cứ xác định yếu tố xâm phạm quyền đối với giống cây trồng:

- Bản mô tả giống cây trồng được cơ quan bảo hộ giống cây trồng xác nhận;

- Bằng bảo hộ giống cây trồng.

Xử phạt hành vi xâm phạm quyền đối với giống cây trồng

Điều 12 Nghị định 31/2016/NĐ-CP của Chính phủ đã quy định về các mức phạt cụ thể đối với các hành vi vi phạm quy định về quyền của chủ Bằng bảo hộ giống cây trồng như sau:

1. Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với hành vi sử dụng giống cây trồng đã được chấp nhận đơn đăng ký bảo hộ nhằm Mục đích thương mại mà không trả tiền đền bù theo quy định tại Điều 189 Luật Sở hữu trí tuệ.

2. Phạt tiền từ 40.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với hành vi sử dụng quyền của chủ Bằng bảo hộ liên quan đến vật liệu nhân của giống cây trồng đã được bảo hộ mà không được sự đồng ý của chủ Bằng bảo hộ giống cây trồng để thực hiện một trong các Mục đích sau:

a) Sản xuất hoặc nhân giống;

b) Chế biến nhằm Mục đích nhân giống;

c) Chào hàng;

d) Bán hoặc thực hiện các hoạt động tiếp cận thị trường;

đ) Xuất khẩu;

e) Nhập khẩu;

g) Lưu giữ để thực hiện một trong các hành vi quy định tại Điểm a, b, c, d, đ và e Khoản này;

h) Thực hiện một trong các hành vi quy định tại Điểm a, b, c, d, đ và e Khoản này đối với giống cây trồng mà việc sản xuất đòi hỏi phải sử dụng lặp lại giống cây trồng đã được bảo hộ;

i) Thực hiện một trong các hành vi quy định tại Điểm a, b, c, d, đ và e Khoản này đối với giống cây trồng có nguồn gốc từ giống cây trồng được bảo hộ, trừ trường hợp giống cây trồng được bảo hộ có nguồn gốc từ một giống cây trồng đã được bảo hộ khác.

3. Phạt tiền từ 40.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với việc sử dụng tên giống cây trồng trùng hoặc tương tự với tên giống cây trồng đã được bảo hộ cho giống cây trồng cùng loài hoặc loài liên quan gần gũi với giống cây trồng đã được bảo hộ.

4. Hình thức xử phạt bổ sung

Tịch thu tang vật vi phạm đối với các hành vi vi phạm quy định tại Khoản 1, 2 Điều này.

5. Biện pháp khắc phục hậu quả

Buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện vi phạm hành chính đối với các hành vi vi phạm quy định tại Điều này.

Có thể thấy việc đưa ra khung xử phạt đối với từng hành vi xâm phạm quyền của chủ bằng bảo hộ giống cây trồng giúp việc xử lý các hành vi vi phạm này trên thực tiễn diễn ra một cách hiệu quả, nâng cao tính răn đe của pháp luật để từ đó hạn chế tối đa những hành vi xâm phạm quyền của chủ bằng bảo hộ giống cây trồng.

Xem thêm: Tổnghợp các bài viết của Luật sở hữu trí tuệ.

Luật Hoàng Anh